Prof. Dr. Meltem Taşbakan, Prof. Dr. Emine Parlak ve Prof. Dr. Hüsnü Pullukçu’nun hazırladığı “10 soruda Boğmaca” konulu duyuru sitemizde yayınlanmıştır.
Saygılarımızla
Türkiye EKMUD
1. Boğmaca hastalığının etkeni nedir?
Boğmaca hastalığının etkeni genellikle Bordetella pertussis, nadiren Bordetella parapertussis’dir. Sadece insanlarda hastalık yapan Gram negatif bir bakteridir. Zor üreyen bu bakteriyi üretmek için Bordet-Gengou agar besiyerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bakterinin pertussis toksin, filamentöz hemaglütinin ve agglutinojen olarak isimlendirilen yapıları hastalıktan sorumludur.
2. Boğmaca nasıl bulaşır? İnkübasyon süresi ne kadardır?
Bulaşma, damlacık yolu ile olmaktadır. Bağışık olmayan kişilere yakın temas ile bulaşma oranı çok yüksektir. Boğmaca için en bulaştırıcı dönem, öksürük nöbetleri ortaya çıkmadan önceki kataral evredir; daha sonra bulaştırıcılık giderek azalır. Ancak öksürük başladıktan sonra 3 hafta veya daha uzun süre devam edebilir.
İnkübasyon süresi ortalama 7-10 gündür (4 – 21 gün). Tipik hastalığın seyri birbirini takip eden üç dönemden oluşur; kataral dönem (1-2 hafta), paroksismal dönem (1-6 hafta) ve nekahat dönemi (haftalar veya aylar sürebilir).
3. Boğmaca klinik seyri nasıldır?
Boğmaca üç dönemden oluşur:
1- Kataral dönem (1-2 hafta)
2- Paroksismal dönem (1-6 hafta)
3- Nekahat dönemi (haftalar veya aylar sürebilir)
Kataral dönem: Burun akıntısı, gözde yaşarma, halsizlik ve ateş gibi hafif üst solunum yolu enfeksiyonu gibi spesifik olmayan belirtilerin olduğu dönemdir.
Paroksismal dönem: Kuru ve non-prodüktif öksürük boğmaca için karakteristiktir. Şiddetli, çok sayıda (30’dan fazla) öksürük nöbetleri görülür. Whooping olarak isimlendirilen, nefes verme sırasında ortaya çıkan, tipik patlar tarzda ses karakteristiktir. Özellikle geceleri artan öksürük nöbetleri yetişkinlerde daha sıktır. Öksürük sonrasında siyanoz, inkontinans ve kusma görülebilir. Erişkinlerde ateş olmayabilir veya subfebril seyredebilir. Bazı ağır olgularda burun kanaması, subkonjonktival kanama, subdural hematom ve spinal epidural hematom gelişebilir.
Nekahat dönemi: Son dönemde etken saptanamaz, öksürük azalmakla birlikte uzun süre devam edebilir.
4. Boğmaca kimler için daha risklidir?
Boğmaca yenidoğan ve bebeklerde daha ciddi seyretmektedir.
Yetişkinlerde hastaneye yatma riski yaşla birlikte artar ve 65 yaş üstü bireylerde en yüksek orandadır. Astım veya kronik obstrüktif akciğer hastalığı olan yetişkinlerde daha ağır seyredebilir.
5. Acilde, poliklinikte uzun süredir öksüren hasta var. Acaba boğmaca mı?
En az iki hafta süren öksürüğe; şiddetli öksürük nöbetleri, iç çekmeli solunum, öksürükten hemen sonra kusma eşlik etmesi ve öksürüğe neden olabilecek başka bir sorun (pnömoni, plörezi, sinüzit gibi) bulunmaması durumunda mutlaka boğmaca akla getirilmelidir.
Vaka tanımı*:
Boğmaca bildirimi zorunlu bir hastalıktır.
*T.C. Sağlık Bakanlığı. Boğmaca hastalığının kontrolü için saha rehberi. Ankara: 2003.
6. Boğmaca tanısında kullanılabilecek testler nelerdir?
Boğmaca tanısında; kültür, antijen saptama, PZR ve serolojik yöntemler kullanılabilir. Bu testler arasında, yalnızca kültür ve PZR, ulusal bildirim için bir vakanın laboratuvar doğrulaması kriterlerini karşılar. Kültür kesin tanı yöntemi olmasına rağmen uzamış öksürüklerde duyarlılığı %1’in altındadır. PZR testi özellikle hafif semptomatik olan, antibiyotik almış bireylerde daha hızlı sonuç vermesi nedeniyle duyarlı ve yaygın tanı testidir.
7. Boğmaca tedavisi hangi antibiyotikle yapılmalıdır? Ne kadar süre?
Destek tedavisi yanında antimikrobiyal tedavi, steroid ve salbutamol tedavisi önerilmektedir. İlk tedavi seçeneği eritromisindir. Tedavi süresi eradikasyon için 14 gündür. Azitromisin ya da klaritromisin 5-7 günlük kısa süreli tedaviler de etkili olabilmektedir. Boğmaca tedavisinde kullanılabilecek ilaçlardan biri de TMP-SXT’dir. Gebelerde azitromisin tercih edilmektedir.
| İlk tercih antibiyotikler | Alternatif tedavi | ||
| Azitromisin | Eritromisin | Klaritromisin | TMP-SMX |
| 1. günde tek doz 500 mg, 2. – 5. günler arasında 250 mg | 7 -14 gün boyunca 4x500mg | 7gün 2×500 mg | 14 gün, 2×1 fort tb |
8. Boğmaca hastası ne kadar süre izole edilmelidir?
Antibiyotik tedavisi başlanan hastaların izolasyonu beş gün devam etmelidir. Antibiyotik tedavisi başlanmayan hastalara 21 gün izolasyon uygulanmalıdır.
9. Boğmaca yakın temaslısı kimlerdir? Yakın temaslı yönetimi nasıl olmalıdır?
Semptomatik bir hastanın üç metre yakınında hastaya yüz yüze maruz kalan veya solunum, burun veya ağız salgılarıyla doğrudan temas eden kişiler yakın temaslı olarak kabul edilmektedir.
Profilakside kullanılan ilaçlar tedavide kullanılan ilaçlarla aynıdır. Profilaksiye en erken zamanda başlanması şartı ile 21 gün süre ile izlem yapılması gereklidir.
10. Boğmaca aşısı hakkında ne biliyoruz?
Ülkemizde boğmaca aşısı 1937 yılından itibaren uygulanmaktadır. Aşı çocuklara difteri-tetanoz ve asellüler boğmaca şeklinde 2. aydan itibaren uygulanmaktadır. Rutin aşı şeması tamamlanmış erişkinlere en az bir kez, tetanoz – difteri aşı rapelinin boğmaca komponenti (Tdap) ile birlikte yapılması önerilmektedir. Ancak ülkemizde erişkinler Tdap aşısına ücretli olarak ulaşabilmektedir. Bebeği doğum sonrası ilk 2 ay boğmacadan korumak amacıyla, bulaş kaynağı olabileceği için anneye ve bebeğe bakım verecek kişilere Tdap aşısı önerilmektedir.
Kaynaklar
1- T.C. Sağlık Bakanlığı. Boğmaca hastalığının kontrolü için saha rehberi. Ankara: 2003
2- Daniels HL, Sabella C. Bordetella pertussis (Pertussis). Pediatr Rev. 2018;39(5):247-57. https://doi.org/10.1542/pir.2017-0229
3- Yazısız H, Karagül A, Koyuncu Özyurt Ö, et al. Boğmaca tanısında IS481 genini hedefleyen iki ticari kitin performansının değerlendirilmesi. Turk Mikrobiyol Cemiy Derg. 2023;53(2):99-106
4- EKMUD Erişkin Aşı Rehberi 2024
5- Karki S, McIntyre P, Newall AT, et al. Risk factors for pertussis hospitalizations in Australians aged 45 years and over: A population based nested case-control study. Vaccine 2015; 33:5647.
6- Mbayei SA, Faulkner A, Miner C, et al. Severe Pertussis Infections in the United States, 2011-2015. Clin Infect Dis 2019; 69:218.
