Türk Hematoloji Derneği (THD) Genel Sekreteri Prof. Dr. Reyhan Küçükkaya, Türk Hematoloji Derneği olarak tüm hematolojik hastalıklara ait özel günlerde bilgilendirme yaptıklarını belirterek, “Bugün 13 Ekim Dünya Tromboz Günü. Tromboz, damar sisteminin pıhtı ile tıkanması demektir. İstatistiklere göre her 4 kişiden biri tromboz nedeniyle ölüyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre damar tıkanıklıkları, ölüm nedenleri sırlamasında bir numarada yer alıyor. Damar tıkanıklığı yani tromboz herkeste olabilir. Cinsiyet, ırk, ayırmaz. Üstelik basit bazı önlemlerle damar tıkanıklığını engellemek mümkündür” dedi.
Tromboz nasıl oluşur?
Trombozun damarın tıkanması anlamına geldiğini belirten Küçükkaya, “Damarlar, hücrelerimize besin ve oksijen taşıyan kapalı borucuklar olarak düşünülebilir. Kan damarlarının duvarlarının yağ ve kireçlenmelerle tıkanması, kanın çabuk pıhtılaşabilir hale gelmesi, damara dışarıdan baskı olması, travmalarla veya ameliyatlarda damarın yaralanması veya damar dokusunun iltihaplanması tıkanmaya neden olabilir” dedi.
Tromboz olunca ne oluyor? Bende tromboz olduğunu nasıl anlayacağım?
Küçükkaya, her damarın tıkanabileceğini, hangi damar tıkanmışsa onun fonksiyonuyla ilişkili belirtiler ortaya çıktığını ancak en korkulanın kalp, beyin ve akciğer damarlarının tıkanması olduğunu vurgulayarak, şunları belirtti:
“Kalp damarları tıkanırsa kalp krizi gelişir: Sol göğüsten başlayan, sol boyuna ve sol kola vuran ağrı, göğüste baskı hissi, çarpıntı kalpte bir sorun olduğunu işaret eden bulgulardır.
Beyin damarı tıkanırsa inme (felç) olur: Ani gelişen güç kaybı, his kaybı, yüzde bir tarafa çekilme olması, konuşma bozukluğu, bilinç değişiklikleri beyin damar hastalıklarını düşündürmelidir.
Akciğer damarları tıkanması (Akciğer embolisi): Ani gelişen nefes darlığı, nefes alınca göğüste batma hissi, kanlı balgam çıkarma görülebilir.
Bacakta toplar damarı tıkanması: Genellikle o bacakta şişme, kızarıklık, ağrı ortaya çıkar. Yüzeysel toplar damarlar tıkandığında damarın yolu boyunca sertlik elle hissedilebilir.
Bacak atar damarı tıkanıklığı: Belli bir süre yürüdükten sonra bacakta ağrı olması, dinlenmeyle geçmesi kronik damar tıkanıklığını akla getirmelidir. Akut bir tıkanma olursa bacakta ağrıyla beraber beyazlaşma olur. Parmak uçlarında morarma ve siyahlaşma eşlik edebilir.”
Prof. Dr. Reyhan Küçükkaya ayrıca nadir olarak pıhtının karaciğer, böbrek, barsak, göz damarları gibi farklı organların damarlarını etkileyebildiğini, bu durumlarda o organa özel bulguların (karında şişme ve ağrı, ani gelişen görme kaybı gibi) ortaya çıktığını belirtti.
Trombozun herkeste olabildiğini, yaşla birlikte pıhtı gelişme riskinin arttığını, ancak gençlerde de pıhtı oluşabileceğini belirterek, pıhtı riskini arttıran durumları şöyle sıraladı:
- İleri yaş
- Sigara İçme
- Obezite
- Hareketsizlik
- Gebelik ve lohusalık dönemi
- Doğum kontrol ilaçları ve östrojen içeren ilaçlar
- Ameliyatlar, ortopedik girişimler
- Uzun yolculuklar
- Diyabet
- Kan yağlarının yüksek olması
- Kanserler
- Damarları tutan bağ dokusu hastalıkları
- Ağır infeksiyonlar
Tromboz genetik olabilir mi? Trombozun tedavisi var mı?
Prof. Dr. Reyhan Küçükkaya, toplumun %8-10’unda kanın pıhtılaşmasını kolaylaştıran genetik değişikliklerin mevcut olduğunu söyleyerek, “Örneğin beyaz ırkta faktör V Leiden mutasyonu sıktır (Türkiye’de yaklaşık %5 oranında). Bu mutasyonu taşıyanlarda toplar damarlarda pıhtı riski artar. Özellikle gençlerde pıhtı oluştuğunda veya ailede birden fazla kişide pıhtı geliştiğinde genetik sebepler araştırılmalıdır. Kan sulandırıcılar ve pıhtı eriten ilaçlar ile tromboz tedavi edilebilir. Bazen damarları ameliyatla veya damar içine girip özel yöntemlerle açmak da mümkündür. Pıhtı bulgularını erken tanımak ve hemen en yakın sağlık kuruluşuna başvurmak çok önemlidir. Erken müdahale hayat kurtarır” dedi.
Tromboz engellenebilir mi?
Çok basit önlemlerle pıhtı gelişimini engellemenin mümkün olduğunu ifade eden Küçükkaya, “Aslında herkesin çok iyi bildiği, ama uygulamakta zorlandığımız temel sağlık kurallarına uymak pıhtı gelişimini de engelleyecektir; Hareket etmek, kan şekeri ve yağlarını kontrol etmek, vücut ağırlığını normal sınırlarda tutmak, bol su içmek, sigaradan uzak durmak gibi. Hastaneye yatan hastalarda pıhtı açısından risk değerlendirmesi yapılmalı ve buna göre önlem alınmalıdır” diye belirtti.
Doğum kontrol ilaçları ve östrojen içeren ilaçlar pıhtı riskini arttırabilir
Küçükkaya ayrıca, “Ailede pıhtı hikayesi, varisler, sigara kullanımı, obezite, şeker hastalığı gibi durumlar varsa doğum kontrol ilaçları tehlikeli olabilir. Doğum kontrol ilaçları veya östrojen içeren ilaçları kullanmadan önce mutlaka aile hekimi veya kadın doğum uzmanlarıyla görüşmek gerekir” dedi.
Sigara önemli bir sorun
Sigara içmenin damar sağlığını bozduğunu, kanserlere neden olduğunu, solunum sisteminde kalıcı hasarlar yaptığını ve kısırlık nedeni olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Reyhan Küçükkaya, “Tüm bu riskler sigara paketlerinin üzerinde yazıldığı, hatta fotoğraflandığı halde, dünyada 1 milyardan fazla kişinin sigara tiryakisi olması düşündürücüdür. Sigara tiryakilerinin %80’i ekonomik olarak fakir kişilerdir, maalesef kısıtlı bütçelerini sigaraya ayırarak sağlıklarını kaybediyorlar ve hayat süreleri ortalama 10 yıl kısalıyor. Dünyada her yıl 600.000 kişi, ebeveynleri veya eşlerinin içtiği sigaranın dumanından hastalanıp ölüyor. Ülkemizde yaklaşık 250.000 çocuk sigara içiyor. Sağlıklı nesiller için sigarayla mücadele şart” dedi.
TROMBOZ HASTALARI HASTALIK ÖYKÜLERİNİ PAYLAŞTILAR
Damar tıkanıklığı olan hastalar, yaşadıkları hastalık öykülerini anlattılar;
“ST: 31 yaşındayım. Liseden beri günde yarım paket sigara içiyordum. Geçen yıl hamile kalınca, tabii sigarayı bıraktım. Gebelikte çok kilo aldım, utanıyorum söylemeye ama 30 kilodan fazla. Nasıl olsa doğumdan sonra veririm diye düşündüm. Doğum yaptıktan iki gün sonra sağ bacağımda aniden bir ağrı başladı, sonra sağ bacağım dize kadar şişti, kıpkırmızı oldu, üzerine basamadım. Doğum sonrası böyle şeyler olur dediler etraftan, ben de doktora gitmedim. Bir hafta sonra evde fenalaştım, nefesim kesildi, ambulansa acile götürdüler. Hemen yoğun bakıma almışlar, ben hiç hatırlamıyorum. Meğer sağ bacağımda pıhtı olmuş, oradan pıhtı akciğerlerime kaçmış. Doktor ’bir saat daha geç gelsen seni kurtaramazdık’ dedi. O kadar korktum ki, bebeğimi bir daha göremeyeceğim sandım. Şimdi ilaçlarla akciğerimdeki pıhtılar temizlendi, bacağımdaki damar açılıyor. Doğumda aldığım kiloları vereceğim, bir daha sigara içmeyeceğim. Sağlıklı bir anne olup, oğluma bakmak istiyorum.”
“KY: 52 yaşındayım, 10 yıldır şeker hastalığım var, kolesteroller hep yüksek. Ama ne yalan söyleyeyim, ilaçları hep unutuyordum, aklıma geldikçe kullanıyordum. Memleketimden dolayı elimde değil dürüm, kebap, baklava, kadayıf gördüm mü, dayanamıyorum. Sabah erkenden işe gidiyorum, akşam eve geldiğimde öyle yorulmuş oluyorum ki, yemek yedikten sonra televizyonun karşısında uyuyakalıyorum. Eskiden arkadaşlarla hafta sonu futbol oynardık, artık o da yok. Geçen ay işteyken göğsümde acayip bir baskı oldu, sol kolum boynum ağrıdı, buz gibi terledim. Hiç başıma böyle bir şey gelmemişti. Arkadaşlar ‘abi bembeyaz oldun’ dediler, hemen hastaneye götürdüler. Kalp krizi geçiriyormuşum. Yoğun bakıma aldılar. Ertesi gün anjiyo yaptılar, 4 damarım tıkanmış. Ameliyat ettiler, bacaktan damar alıp kalbime koydular. Artık yediğime, içtiğime, şekerime, kolesterole, ilaçlara, her şeye çok dikkat ediyorum. Hanım bana diyor ki, ’Rabbim sana ikinci bir şans verdi, aklın varsa bunu iyi kullan’. Kullanacağım.”
RT: 20 yaşındayım, üniversitede öğrenciyim. Bizim ailede bütün kadınların bacaklarında varisleri var. İki teyzemde, halamda, annemde, büyük ablamda. Annem ve babam aynı köyden, uzaktan akrabalar. Benim de bacaklarımda ufak kılcal varisler liseden beri olmaya başlamıştı. ‘Varisler bizde genetik’ derdi halam, gerçekten öyleymiş. Bu yaz başında okuldan gelirken birden baldırımda ağrı başladı. Kopacak sandım. Önce ortopedi uzmanına gittik, kasla ilgili diye. Bacağımın filmi çekildi, meğer pıhtı olmuş. Sigara içmem, bir hastalığım yok, oldum olası zayıfım. Doktor ‘bu yaşta pıhtı olması normal değil’ dedi. Bizi bir kan hastalıkları uzmanına gönderdi. Hematolojiye gittik, doktor testler yaptı. Bizim ailede ‘Faktör V Leiden’ diye genetik pıhtılaşma bozukluğu varmış. Annemde, babamda, ablalarımda, hepimizde varmış. Hatta büyük ablam ve bende hem annemden hem babamdan bu gen bozuk gelmiş. Şimdi kan sulandırıcı ilaç kullanıyorum. Büyük ablamın da bacaklarına baktılar, onun damarlarında eskiden tıkanıklık olmuş, anlamamışız. Şimdi ablam 5 aylık hamile, doktoru ona kan sulandırıcı iğne yaptırıyor, pıhtı atmasın diye. Aman varisleriniz varsa böyle bizim aile gibi, mutlaka araştırın.’
