Eczahane’den Eczane’ye

Prof.Dr.TURHAN BAYTOP’un (1920-2002) ARAŞTIRMA KONULARI ve BİLİMSEL YAYINLARI (* alıntı için sayfa sonuna bknz)

 Asuman Baytop

 Bir yıl evvel yaşama veda etmiş olan İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi öğretim üyelerinden Prof.Dr.Turhan Baytop’un (1920-2002) yayınlarını bir liste halinde biraraya getirmemizin amacı, onun hangi konularda araştırma yapmış olduğunu ortaya koymaktan ibarettir.

Listeyi incelediğimizde göze çarpan ilk nokta, Eczacı Mektebi’nden mezun olduğu 1945 yılından başlayarak, ömrünün yaklaşık son günlerine kadar, Prof.Baytop’un aralıksız olarak bilimsel yayın yapmış olduğudur. İkinci bir nokta da, araştırmalarını aşağıda belirttiğimiz başlıca üç konu üzerinde yoğunlaştırmış ve bu konulara, henüz akademik karyere başladığı zaman, hatta öğrenciliğinin son yıllarında iken karar vermiş bulunmasıdır. Bu üç konu, Türkiye’nin tıbbi bitkileri, Türkiye florası ve Türk eczacılık tarihi‘dir.

1.Türkiye’nin tıbbi bitkileri ile ilgili yayınları

Prof.Baytop, Türkiye’nin tıbbi bitkileri alanındaki ilk yazısını 1945 te, sınıfının öğrenci yıllığı içinde neşretmiştir. Bu yazısının adı Anadolu ve tıbbi bitkiler dir. Burada T.Baytop, Anadolu’da yetişen tıbbi bitkilerden örnekler verdikten sonra, yazısını şu cümle ile bitirmektedir: “Bizim yerimiz dumanlı kahveler değil, laboratuarlar, kütüphaneler ve Anadolu’nun sıhhat verici kırları olsun”. Görülüyor ki Prof.Baytop, akademik yolunu daha 1945 te çizmiş ve bu yol üzerine yurdunu ilgilendiren konular koyacağına daha o zaman karar vermişti.

Deneysel olarak araştırdığı ilk drog, erkek eğreltiotu nun rizomlarıdır (1946). Bu araştırmanın sonucunu, zamanın eczacılık dergisi olan Farmakolog da yayınlamıştır. Bu çalışmasını Ephedra türleri (1946), kılır meyvası (1949), sığala yağı (1950), safran (1950), yüksükotu türleri (1953), saparna (1953), meyan kökü (1954), çöven kökü (1954, 1955), oltu tozu (1958) gibi yerli droglar üzerindeki incelemeler takip etmiştir.

1954 ten sonra, emeklilik yılı olan 1987 ye kadar, birçok yerli tıbbi bitkimiz üzerindeki araştırmalarını Prof.Baytop, Farmakognozi Kürsüsünün veya diğer bir kürsünün elemanları ile birlikte sürdürmüştür: Marsdenia erecta (1959, 1960), Aconitum türleri (1962, 1997), Pelargonium endlicherianum (1962), Paeonia decora (1964), Epimedium pubigerum (1965), Helleborus orientalis (1965), Ferulameifolia (1965), Ruta chalepensis (1967), Colchicumtürleri (1970, 1980), Crambe türleri (1971), Equisetum türleri (1972), Cucumis trigonus (1973, 1976), Euonymus latifolius (1973), Papaver türleri (1974, 1977, 1980), Thalictrum lucidum (1975), Cannabis sativa (1975), Rhamnusoleoides (1977), badem yağı (1981), Solanaceae türleri (1983), nanahan meyvası (1986), katrançeşitleri (1987), Umbelliferae meyvaları (1987) gibi. Türkiye’de drog ticareti ve bitkisel ilaç kullanımı ile ilgili ilk yazısını (1953) Materiae vegetabiles dergisinde neşretmiş, bu yayını diğerleri takip etmiştir (1954, 1972, 1987, 1990, 1993). Bu arada aşağıdaki kitaplarını yayımlamıştır: Türkiye’nin Tıbbi veZehirli Bitkileri (1963), Türkiye’de Zehirli Bitkiler, Bitki Zehirlenmeleri ve Tedavi Yöntemleri (1988, A.Baytop, A.Mat, S.Sun ile birlikte), Türkiye’de Farmakognozi AraştırmalarınınEriştiği Düzey (1993, S.Sarıyar, A.Mat ile birlikte) ve Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi (1984, 1999).

 2. Türkiye florası ile ilgili yayınları

 Prof.Baytop, Türkiye florası konusunda, akademik karyere başladığı ilk yıllardan itibaren yayın vermeye başlamıştır: Terkos yöresi bitkileri (1949), Batı Anadolu bitkileri (1949), Uludağ bitkileri (1950). Daha sonra Digitalis viridiflora nın Trakya’da varlığını ortaya koymuştur (1959). Başlıca tutkusu olan Türkiye’nin soğanlı bitkileri konusunda, 1975 ten sonra yayına başlamıştır: Crocus (1975, 1976, 1978, 1979), Tulipa (1975, 1978, 1981), Colchicum (1976, 1977, 1987, 1993), Sternbergia (1979) ve Iris (1982) türleri gibi. Bu devrede, The Bulbous Plants of Turkey adlı kitabını (1984) yayımlamıştır. Soğanlı bitkiler ile ilgili yayınlarının çoğu B.Mathew ile müşterektir.

Bitkilerimizin yerli adları konusunu, Türkiye florası kapsamı içine alıyoruz. Prof.Baytop’un bu konudaki ilk çalışmasını Codex Vegetabilis adlı kitap içinde buluyoruz (1957). Prof.Baytop’un yerli bitki adları konusundaki en geniş çalışması, şüphesiz ki Türkçe Bitki Adları Sözlüğü dür (1994, 1997)

Prof.Baytop, nadir bitkilerimiz ve onların korunması konusunda da yayın yapmıştır(1958, 1959, 1985). O, floristik çalışmaların geçmişine de ilgisiz kalmamış, Türkiye florasının tanınmasında emeği geçmiş araştırıcıları her vesile ile bildirilerinde (1981, 1991, 2001), The Bulbous Plants of Turkey (1984), Anadolu Dağlarında 50 Yıl (2000, 2001), İstanbul Florası Araştırmaları (2002) adlı kitaplarında bize tanıtmıştır. Türkiye’de Osmanlı döneminde kurulan ilk herbaryumu araştırmış (1992), İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu’nun geçmişinden bahsetmiştir (2001).

Tarihe meraklı olan Prof.Baytop, Osmanlıların yetiştirdikleri süs bitkileri ni tanımak istemiş, Osmanlı lalesi ve İstanbul lalesi adını verdiği ünlü lale çeşidi konusunda yayınlar yapmış (1987, 1992, 1993, 1996, 1997, 1998, 2000), Türkiye’nin eski bahçe gülleri ni, Türkiye’de Eski Bahçe Gülleri (2001) adlı kitabında tanıtmıştır. Ayrıca Anadolu’da yağ gülü yetiştirilmesinin geçmişini incelemiştir (1990). Paris’te, Osmanlılardaçiçek ve bahçe kültürükonusunda bir konferans vermiş (1989) ve ardından Cenevre’de Conservatoire Botanique’te aynı konuda bir konuşma yapmıştır.

3. Türk eczacılık tarihi ile ilgili yayınları

Türk eczacılık tarihi, Prof.Baytop’un tutku derecesinde bağlı olduğu, henüz asistanlığının ilk yıllarında ele aldığı bir konu olmuştur. Bu konuda, eczacı öğrencilerine ders vermiş olan hocaları, Mehmet AliPaşa (1948), Şerafettin Tevfik (1957), Alfred Heilbronn (1961), Leopold Rosenthaler (1962), SarımÇelebioğlu (1972, 1982, 1991), Naşid Baylav (1982, 1991), Pierre Duquénois (1996) yı tanıtmış, bir eczacılık müzesi kurmak (1957, 1993, 2000), bir eczacılık günü saptamak (1959, 1993), Eczacı Mektebinifakülte haline getirmek (1961) fikirlerini savunmuş ve bu başarılı girişimlerini yayınlarında açıklamıştır. Osmanlı döneminde eczacılık öğretimi, eczacılar, eczaneler, eczacılık sanayii gibi konularda, belgelere dayanan araştırmalar yapmış, bu alandaki makalelerini Türk Eczacılık TarihiAraştırmaları adlı kitabında (2000) toplamıştır. Aynı konudaki diğer kitapları şunlardır: Türk EczacılıkTarihi (1985, 2001), Eczahane’den Eczane’ye (1995), Laboratuvar’dan Fabrika’ya (1997). İstanbulAnsiklopedisi içindeki 43 maddesi de eczacılık tarihi konusundadır (1993-1995).

4. Diğer konulardaki yayınları

Yukarıdaki üç konu dışında, Prof. Baytop’un hayvanlara da meraklı olduğunu görüyoruz. Onun, Anadolu’da panter ve kaplan varlığı konusunda iki yayını (1973, 1974) ve akvaryum balıkları konusunda bir kitabı (1955, 1961) vardır.

Prof.Baytop öğrencilerini ihmal etmeyem bir öğretim üyesi olduğunu, yazmış olduğu ders kitapları ile kanıtlamıştır: Hayvani Droglar (1953), Staj İmtihanında Farmakognozi’den Tanınması Gereken Droglar (1956), Farmakognozi’ye Giriş (1966), Farmakognozi, cilt I (1970, 1972, 1980, 1986), Farmakognozi, cilt II (1971, 1974, 1983). Prof. Baytop, mikroskopik çalışmalarda, bitkisel drog kesit ve tozları incelerken öğrencilerin faydalandıkları bir reaktif geliştirmiştir (1949, 1956).

Bildiri, makale, kitap gibi yayınları dışında Prof.Baytop, İstanbul’da ve başka şehirlerde, hatta yurt dışında, çoğu eczacılık tarihi alanında konferanslar vermiş, birçok kongrede açış ve kapanış konuşmaları yapmış, bilimsel kitaplara önsözler yazmıştır. Bu etkinliklerinin birçoğu yayına geçmemiştir ve sunduğumuz yayın listesinde yer almamıştır.

Sonuç olarak diyebiliriz ki, Prof.Baytop’un yayınları onun yazmayı seven, bilgisini başkalarına severek aktaran bir araştırmacı olduğunu açıkça kanıtlamaktadır.

Prof.Dr.Turhan Baytop’un yayın listesi’nin tamamı için alıntı yaptığımız kaynak olan; 

*Bilim Tarihi web sayfasına gidiniz:
http://www.bilimtarihi.org/bilimadamlari/turhanbaytop/yayinlistesi.htm