Böyle bir şey hayvanlarda ilk defa yapıldı.
Bilim insanları bilimsel olarak bir ilki gerçekleştirerek, deniz salyangozları arasında anı nakli yaptıklarını iddia ettiler. Bunu yapmak için, eğitilmiş olan bir deniz salyangozundan alınan RNA’yı, eğitilmemiş olan bir deniz salyangozuna nakletmişler ve ikinci salyangozdaki eğitim davranışını gözlemlemişler.
Ozan ZALOĞLU
Araştırmanın amacı ise bir tür mega zekalı yumuşakça oluşturmak değil, belleğin fiziksel temellerinin anlaşılmasına yardımcı olmakmış. Bu gelişme, hem kayıp anıları geri getirmeye, hem de üzüntü çeken insanların travmalarını hafifletmeye yardımcı olabilir.
ABD’nin Los Angeles şehrindeki California Üniversitesinde çalışan biyolog David Glanzman’ın önderlik ettiği araştırmacılar, hafıza depolamasının fiziksel izi olan ve engram adı verilen bir şeyi anlamayı umuyorlarmış.
Son zamanlarda yapılan çalışmalarda, hafıza kaybı gerçekleştikten sonra, bir ateşleme bileşeninin yardımı ile uzun dönemli belleğin geri getirilebileceği bulundu. Bu ateşleme bileşeninin ne olduğu hâlâ bilinmiyor, ancak görünüşe göre işlem, epigenetik düzenlemeyikapsıyor; RNA bu konuda çok önemli bir rol oynuyor.
RNA ayrıca uzun vadeli anıların oluşum işleminde de rol oynuyor. Bunu gören Glanzman ve takımı, bu molekül aracılığıyla uzun vadeli belleğin bazı kısımlarının aktarılıp aktarılamayacağını merak etmiş.
Hipotezlerini sınamak için, deniz salyangozlarını eğitmişler. Bunu yapmak sanıldığı kadar zor değilmiş; Aplysia californica isimli bir deniz salyangozunun kuyruğuna, hafif fakat yine de can sıkıcı olan bir elektrik şoku uygulamışlar.
Aplysia californica. (Chad King/NOAA MBNMS/Wikimedia Commons)
Araştırmacılar, salyangoz eğitim grubuna her 20 dakikada bir olmak üzere beş elektrik şoku uygulamışlar. Aynı işlemi 24 saat sonra tekrarlamışlar.
Araştırmacılar daha sonra salyangozlara hafifçe dokundukları zaman, şok eğitimi gören salyangozlar ortalama 50 saniye boyunca vücutlarını daraltarak savunma durumuna getirmişler; fakat eğitilmeyen salyangozlar sadece bir saniye daralmışlar.
Bir sonraki adımda, hem eğitilen hem de eğitilmeyen salyangozlardan RNA alınmış. Bu moleküller daha sonra iki grup eğitilmemiş salyangoza enjekte edilmiş.
Bundan sonra inanılmaz bir şey olmuş. Eğitilmiş gruptan gelen RNA’yı alan eğitilmemiş salyangozlar, sanki onlara da şok verilmiş gibi, araştırmacılar dokundukları zaman tepki vermişler; ortalama 40 saniye boyunca, kendilerini savunur şekilde daralmışlar.
Bu sırada, eğitilmemiş bağışçılardan RNA alan eğitilmemiş salyangozlar, savunma tepkilerinde herhangi bir değişiklik sergilememişler.
“Sanki hafıza nakli yapmışız gibiydi” diyor Glanzman.
Araştırmacılar deneyin bir sonraki aşaması için, eğitilmemiş salyangozlardan motor nöronları ve duyusal nöronları çıkarmışlar ve bunları ayrı olarak veya her bir tipten bir nöron içeren çiftler halinde petri kaplarına koymuşlar.
Ardından, eğitilmiş ve eğitilmemiş salyangozlardan alınan RNA’ları bu kaplara koyup, nöronlar üzerindeki etkileri gözlemlemişler.
Araştırmacıların bulduğuna göre, eğitimli salyangozların RNA’sı eklendikten sonra, duyusal nöronların uyarılganlığı artış gösterdi; söz konusu etki, eğitim sırasında salyangozların kuyruğuna elektrik şokları uygulandığı zaman da gözlenmişti.
Ayrıca elbette, eğitilmemiş salyangozların RNA’sının duyusal nöronlar üzerinde böyle bir etkisi olmamıştı.
(Bédécarrats vd., eNeuro, 2018)
Hafıza depolamasının, sinapslarda gerçekleşen değişimlerle mümkün olduğu, şu an büyük ölçüde kabul ediliyor (Sinapslar, nöronlar arasındaki sinyalleri ileten ve beyinde bulunan yapılardır). Ancak Glanzman, bunların aslında nöronların kendi içlerinde depolandığına inanıyor ve kendisinin yaptığı deney, bu olasılığı gösteriyor.
“Eğer anılar sinapslarda depolansaydı, bizim deneyimiz hiçbir şekilde işe yaramazdı” diyor.
Elbette bu olasılığın onaylanması için daha fazla araştırmanın yapılması gerekecek. İlk olarak A. californica, kendi nöronları bizimkilere benzerlik gösterdiği için nörolojik süreçler üzerinde çalışılırken geniş ölçüde kullanılsa da, hayvan örneklerinde yapılan gözlemlere göre bu örnekler her zaman insanlara uygulanamıyor.
Ayrıca RNA’nın anılar dışında diğer süreçleri naklediyor olması da mümkün.
Trinity College Dublin Üniversitesinde biyokimyacı olan ve araştırmada yer almayan Tomas Ryan, The Guardian‘a şöyle söylüyor: “Bu ilginç bir durum ancak ben, anı nakletmiş olduklarını düşünmüyorum”
“Bu çalışma bana şunu söylüyor; belki de hayvandaki en temel davranış tepkileri, bir çeşit anahtar içeriyordur ve Glanzman’ın çıkardığı şeylerin içinde, bu anahtara basan bir şey vardır.”
Ancak Glanzman haklıysa, kendisinin keşfi, hafızanın yaşamlarını olumsuz yönde etkilediği insanlar için çok önemli olabilir.
“Çok uzak olmayan bir gelecekte, Alzheimer hastalığının veya travma sonrası stres bozukluğunun etkilerini düzeltmek amacıyla RNA’yı kullanabileceğimizi düşünüyorum” diyor.
Araştırma eNeuro bülteninde yayınlandı.
ScienceAlert
