Cerrahi Maskeler Grip Virüsüne Karşı Korumada Ne Kadar Etkin?

Grip sezonu, genellikle sonbahar döneminde başlayan ancak özellikle de Aralık ve Mart aylarını kapsayan bir döneme denk gelir. Salgınları da göz önüne aldığımızda kendimizi korumanın yollarını bulmamız, hem kendi sağlığımız hem de genel olarak toplum sağlığı açısından önem arz ediyor. Grip aşısı bu anlamda koruyucu bir önlem olarak önümüzde duruyor olsa da, virüslerin çok çeşitli versiyonlarının bulunması ve çok çabuk mutasyona uğruyor olmaları da grip aşısının etkinliğinin de düşük seviyelerde olmasına neden oluyor. Dolayısıyla da insanlar enfeksiyondan kaçınmak için deyim yerindeyse eşeği sağlam kazığa bağlayacakları yeni yol ve yöntemler arıyorlar.

• 
• Gürkan Akçay Boğaziçi Üniversitesi – Editör / Yazar-Bilimfili

Grip virüsü, temel olarak, öksürme, hapşırma veya konuşma sırasında enfekte insanların ağızlarından ve burunlarından saçılan gözle görülemeyecek kadar küçük damlacıklar vasıtasıyla yayılır. Bu damlacıklar, yaklaşık 2 metreye kadar yayılabilirler.

Cerrahi bir maske takarsanız virüsün solunum yollarınıza girmesini durdurabileceğiniz fikri sezgisel olarak akılcı görünebilir. Peki gerçekten de maske etkin bir çözüm müdür?

Ameliyat maskeleri ilk olarak 1800’lerin sonunda bir ameliyathanede tanıtıldı ve genellikle de iki kat gazlı bezden yapılarak kullanılmıştı. Maskelerin halkın dikkatini çekip kullanıma girmesi ise, ilk kez 1918’deki İspanyol gribi salgını  (20 ila 50 milyon insanı öldüren salgın) sırasında görüldü.

Ameliyat maskesi takmanın arkasında genellikle “ameliyatlarda işe yarıyorsa benim için de işe yarar” mantığı yatar. Fakat problem şu ki, maske, cerrahı korumak için tasarlanmamıştır. Aslında maske, cerrahın ağzından veya burnundan saçılabilecek damlacıkların hastanın yarasına girmesini ve sepsise neden olmasını durdurmak amacıyla tasarlanmıştır. Ancak bir yüzyıldan uzun bir süredir kullanılmalarına rağmen, profilaktik (önleyici) etkinlikleri şüphelidir. Aslında, yakın zamanda Journal of Orthopaedic Translation‘da yayımlanan bir çalışma, cerrahi maskelerin ameliyathanede bakteriyel kontaminasyon kaynağı olabileceğini göstermiştir. Her ne kadar cerrahın burnu ve ağzından saçılması muhtemel bakteriler için bir bariyer oluşturma amacıyla tasarlanmış olsalar da, çalışma kullanılan maskelerin dış tarafında bakteri bulgusuna ulaştı.

İşe Yarıyor mu?

Ameliyat maskeleri, bazen bir nezaket göstergesi olarak, tıpkı cerrahların kullanma mantığına benzer şekilde “kendi mikrobunu başkasına bulaştırmama” düşüncesiyle de kullanılıyor olabilir. Ancak, ameliyathanelerde yapılan çalışmalar, bu faydanın şüpheli olduğunu ortaya koydu.

Maskenin sizi grip olmaktan korumasının bir yolu, elinizle ağzınıza ve burnunuza dokunmanızı engelliyor oluşudur. Damlacıkları teneffüs etmenin yanı sıra, grip, üzerinde grip virüsü bulunan herhangi bir şeye dokunmanız ve ellerinizi solunum yollarınıza bir şekilde değdirmenizle de bulaşabilir. Örneğin, toplu taşıma araçlarındaki el kol desteği sağlanan kolçaklara dokunduğunuzu ve elinizi, ağzınıza burnunuza değdirdiğinizi düşünün. İnsanlar, gün içerisinde çoğunlukla farkında dahi olmadan çok kez yüzlerine dokunurlar. American Journal of Infection Control‘de 2015 yılında yayımlanan bir araştırma, insanların bir saat içerisinde ortalama 23 kez yüzlerine dokunduklarını ileri sürüyor. Maske bu yönden sizi koruyabilir.

Ancak, bu planda zayıf bir nokta var: Kontamine elinizle gözünüze dokunarak da grip virüsüne yakalanabilirsiniz. Yani, elinizle ağız/burun temasını durdurmak için 7/24 maske takmanız ve düzenli olarak da maskeyi değiştirmeniz gerekiyor. Bu haliyle de, maske takmak pek de işlevsel bir çözüm sunmamakla birlikte, iletişimi de zorlaştırıyor. Bu yüzden, pek etkin bir yöntem olduğunu söyleyemeyiz. Öte yandan Emerging Infectious Diseases‘da 2009 yılında yayımlanan bir araştırma, insanların sadece % 21’inin önerilen süre boyunca maskeleri tutabildiğini gösteriyor.

Düzenli Olarak Ellerinizi Yıkayın

2009 yılında JAMA‘da yayımlanan bir araştırma, ameliyat maskelerinin, grip virüsüne yakalanmayı engellemede; yüze rahatça oturan ve çok küçük (0.3 mikron) parçacıkların en az % 95’ini filtreleyen bir başka maske ile eşdeğer özellikte olduğunu gösteriyor. Araştırmaya katılan 446 hemşireden ameliyat maskesi takanların %24’ünün, yüze rahatça oturan diğer maskeyi takanların ise %23’ünün yine de grip oldukları görüldü. Araştırmada her iki grup da maske taktığı için, hiç maske takmama durumuyla bir kıyaslama yapılamadı.

Yani, ameliyat maskesiyle dolaşmanın grip virüsünü engellediğine dair güçlü delillere sahip değiliz. Grip virüsünden kendinizi korumanın en etkin yolu, düzenli olarak ellerinizi yıkamanız ve yüzünüze dokunmaktan sakınmanız olacak kuşkusuz.