Maske Takmaya Yönelik Tutum ve İnanışlar

Reyyan Tekin^, Barış Önen Ünsalver^1* ,
^*1Üsküdar Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Psikoloji Bölümü, İstanbul, Türkiye.   [email protected]

Özet

Amaç: Bu çalışmada sosyodemografik özelliklere göre COVID-19 pandemisi süresince maske takma davranışları ve bu davranışlarla ilgili inanışların taranması amaçlanmıştır. Günümüzde maske takmak ile ilgili tartışmalar sürse de gün geçtikçe maske kullanım tavsiyesi artmaktadır. En etkisiz yüz maskelerinin bile anlamlı düzeyde ölüm oranlarını ve hastaneye yatışlarını azalttığına ve sağlıklı bireylerde hastalıkları önlediğine dair ön görü çalışmaları mevcuttur (Eikenberry, et al. 2020). SARS CoV-2 bilindiği üzerine COVID-19’un etkenidir ve bu virüs damlacık ve temas yolu ile bulaştığından bulaşı engellemek için araya 2-3 metre mesafe koymak, maske takmak ve ellerin temizliği uygulamalarının yerine getirilmesi gerekmektedir (Taş, 2020). Bu bağlamda  maske takmanın solunum ve tükrükle geçen hastalıkların bulaşmasını engellemede etkili araçlardan biri olduğunu biliyoruz. Buna dayanarak Covid-19 mücadelesinde maske kullanımını sağlayan ve engel olan faktörleri ölçerek insanların maske takmalarını nasıl teşvik edeceğimizi belirlemek istiyoruz.

Yöntem: Çevirim içi ortamda çeşitli sosyal medya kanalları aracılığıyla ulaştılan 371 gönüllü 7-21 Eylül 2020 tarihleri arasında maske takma davranış ve düşünce özelliklerini belirlemek için hazırlanan anketi yanıtlamıştır.

Bulgular: Sosyodemografik özellikler açısından kadınların erkeklere göre daha yüksek oranda maskenin koruyuculuğuna inandığı bulunmuştur (kadın:%71, erkek:% 29) . İnsanların maske takma sebepleri arasında öne çıkan inanışların başında; maskenin kişileri bulaşıcı hastalıklardan koruyacağı inancı, maskenin insanlara bulaşıcı hastalık geçişini engelleyeceği inancı ve maskenin sevdiklerini bulaşıcı hastalıklardan koruyacağı inancı yer alırken; maske takmayı zorlaştıran en önemli sebeplerin başında maske takınca rahat nefes alamamak, maskenin terletmesi ve açık alanlarda maske takmanın mantıksız olması inançları yatmaktadır. Sonuç: İnsanların maske takma sebepleri arasında en önemli 3 inanış ve maske takmayı zorlaştıran en önemli 3 inanışın verileri ışığında maske takmayı teşvik edebilmek için maske kullanımının bulaşıcı hastalıkların geçişini engellemede etkili olduğuna dair bilimsel yayınların sayısının arttırılması ve bunları günümüzde halkın daha sık kullandığı çevirim içi ortamlarda paylaşarak halkın doğru bilgiye ulaşması sağlanmalıdır. Maske kullanımını zorlaştıran sebeplere bakıldığında maske üreticilerinin maske yapımında kullandığı malzemelerin özelliklerinde yapacakları değişiklikler ile maske kullanımını kolaylaştıracağı düşünülmektedir. 

Anahtar Kelimeler: Maske takma, covid-19, pandemi

Kaynakça

Eikenberry, S. E., Mancuso, M., Iboi, E., Phan, T., Eikenberry, K., Kuang, Y., … & Gumel, A. B. (2020). To mask or not to mask: Modeling the potential for face mask use by the general public to curtail the COVID-19 pandemic. Infectious Disease Modelling.

Filiz, T. A. Ş. Covid-19 Pandemi Sürecinde Yetişkinler Arasında Yüz Maskesi Kullanma Pratiği ve Tekniği Üzerine Değerlendirme ve Öneriler. Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 2(2), 52-56.

Coronavirus disease (COVID-19) advice for the public: when and how to use masks.

https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks

Feng, S., Shen, C., Xia, N., Song, W., Fan, M., & Cowling, B. J. (2020). Rational use of face masks in the COVID-19 pandemic. The Lancet Respiratory Medicine, 8(5), 434-436.

Maske Takma Davranışı ve  Düşünce Özellikleri Anket Sonuçları

1. Araştırmanın Yapıldığı Tarih Aralığı: 07.09.2020 – 21.09.2020
2. Paylaşım Ortamları: Facebook, Twitter, Instagram, WhatsApp
3. Sosyodemografik özellikler:

Ankete toplamda 371 kişi katılmıştır. Bunların 258 (%69,54) Kadın, 113 (%30,46) kişisi erkek katılımcılardan oluşmaktadır. Ankete katılanların yaşları 18 ve 72 aralığında değişmektedir ve katılımcıların yaş ortalaması 19.59’dur. Katılımcılar ağırlıklı olarak genç yetişkin ve 40’lı yaşların başındaki popülasyondan oluşmuştur.  Ankete katılanların 263’ü çalışan, 59’u öğrenci, 49’u ise çalışmayanlardan oluşmaktadır.

Tüm katılımcıların medeni durumuna baktığımızda %49’u evli, %46’sı bekar, %3.77’si boşanmış, %1,08 partneri ile yaşıyor ve %0,27’si ise duldur.

Tüm katılımcıların gelir düzeyin şu şekilde dağılım göstermiştir;

0-3000tl geliri olan katılımcılar %40

3000-6000tl %31,

6000-12000tl %15

12000tl ve üstü ise %13’lük kesimi oluşturmaktadır.

Tüm katılımcıların eğitim düzeyi şu şekilde dağılım göstermektedir;

İlköğretim mezunu oranı %7,

Lise mezunu %19,

Üniversite mezunu %49,

Yüksek Lisans mezunu %25’tir

4. Katılımcıların tıbbi konular için faydalandıkları kaynaklar ise şöyledir;

%79’su İnternet

%50’si Doktoru

%34’ü Televizyon

%21’i Tıp Kitapları

%21’i Twitter

%12’si Gazete

%6’sı Facebook

%5’i Radyo

%19’u Diğer olarak belirtmiştir

• Katılımcılar tıbbi konulardan faydalanmak için en fazla interneti kullandıklarını söylemiştir.

5. Katılımcıların Maske Takma Sebebi Olarak Tercih Ettiği Maddeler:

• Maskenin beni bulaşıcı hastalıktan koruyacağına inanıyorum : %76
• Maskenin sevdiklerimi bulaşıcı hastalıklardan koruyacağına inanıyorum : %75
• Maskenin insanlara bulaşıcı hastalık geçişini engelleyeceğine inanıyorum : %75
• Maskenin enfeksiyon hastalıklarının geçişini azalttığını gösteren bilimsel yayınlar var: %55
• Maskenin enfeksiyon hastalıklarının geçişini azalttığını söyleyen doktorlar var : %46
• Maske takmazsam para cezası var: %18
• Maske takmayan insanlar bencildir: %41
• Maske takmamak utanç vericidir: %15
• Maske takmazsam insanlar benden korkar: %9
• Hastalık bulaşmasından korkuyorum: %61
• Başkalarına hastalık bulaştırmaktan korkuyorum: %65
• Maske takmak havalı gözüküyor: %2
• Solunum ve tükrükle geçen hastalıkların bulaşmasını engellemede en etkili araçlardan biri maske : %71

6. Katılımcıların Maske Takmama Sebebi Olarak Tercih Ettiği Maddeler: 

• Maske terletiyor: %32.63
• Maske takmak isterdim, ama maske takmak zorluyor: %13
• Maske kaşındırıyor: %15
• Sigara içmekte zorlanıyorum: %8
• Maske takınca rahat yiyip içemiyorum: %21
• Maske takınca rahat nefes alamıyorum: %34
• Maske takınca makyajım bozuluyor: %1
• Maske takma konusunda uzmanların verdiği bilgiler çelişkili: %8
• Pandemiye inanmıyorum: %2
• Ölmekten korkmuyorum: %2
• Maske takma zorunluluğu insanların özgürlüğünü ihlal ediyor: %2
• Açık alanlarda maske takmak mantıksız: %29
• Hangi maske güvenli bilmiyorum: %14
• Maskeler çevreyi kirletiyor: %6
• Maskeyle insanlara kendimi rahat ifade edemiyorum: %8
• Maske takınca kaygılı hissediyorum: %3
• Maske takmak korkaklıktır: %0.00

7. Sosyodemografik değişkenlerle diğer anket soruları arasındaki ilişkiler

1. Cinsiyete Göre Tıbbi Konularda Faydalanılan Kaynaklara bakıldığında, 

Kadınların en fazla (%73) Doktorum

Erkeklerin en fazla (%40) Gazete maddesini seçtiğini görüyoruz.

1. Gelir Düzeyine Göre Tıbbi Konularda Faydalanılan Kaynakların Dağılımına bakıldığında tüm gelir düzeylerinde tıbbi konularda faydalanılan kaynak olarak en fazla internetin seçildiği görülmektedir.

1. Eğitim Düzeyine Göre Tıbbi Konularda Faydalanılan Kaynaklara bakıldığında, 

• İlköğretim Mezunları en fazla internetten
• Lise Mezunları en fazla Televizyondan
• Üniversite Mezunları en fazla Facebook’tan
• Yüksek Lisans Mezunları en fazla Tıp Kitaplarından faydalandıklarını söylemiştir.

1. Katılımcıların Eğitim Düzeylerine Göre Maske Takmama Sebeplerinin dağılımı ise, 

• İlkokul Mezunları maske takmama sebebi olarak en fazla ‘Rahat nefes alamadıklarını’
• Lise Mezunları Mezunları maske takmama sebebi olarakı en fazla ‘Rahat yiyip-içemediklerini’
• Üniversite Mezunları maske takmama sebebi olarak en fazla ‘Sigara içmekte zorlandıklarını’
• Yüksek Lisans Mezunlar maske takmama sebebi olarak en fazla ‘Maske konusunda uzmanların verdiği bilgilerin çelişkili olduğunu’ söylemişlerdir.

1. Kadınların Maske Takma Davranışı Sebebi Olarak En Fazla seçtikleri 5 Madde: 

• ‘Maskenin beni bulaşıcı hastalıklardan koruyacağına inanıyorum’
• ‘Hastalık bulaşmasından korkuyorum’
• ‘Maske takmayanlar bencildir’
• ‘Maskenin insanlara bulaşıcı hastalık geçişini engelleyeceğine inanıyorum’
• ‘Maskenin sevdiklerimi bulaşıcı hastalıklardan koruyacağına inanıyorum’

1. Erkeklerin Maske Takma Davranışı Sebebi Olarak En Fazla seçtikleri 5 Madde: 

• ‘Maske takmazsam para cezası alırım’
• ‘Maskenin enfeksiyon hastalıklarının geçişini azalttığını söyleyen doktorlar var’
• ‘Maskenin enfeksiyon hastalıklarının geçişini azalttığını gösteren bilimsel yayınlar var’
• ‘Maskenin sevdiklerimi bulaşıcı hastalıklardan koruyacağına inanıyorum’
• ‘Solunum ve tükürükle geçen hastalıkların bulaşmasını engellemede en etkili araçlardan biri maske’

1. Kadınların Maske Takmama Davranışı Sebebi Olarak En Fazla Seçtikleri 3 Madde: 

• ‘Maske takınca rahat nefes alamıyorum’ %32
• ‘Açık alanlarda maske takmak mantıksız’ %29
• ‘Maske terletiyor’ %28

1. Erkeklerin Maske Takmama Davranışı Sebebi Olarak En Fazla Seçtikleri 3 Madde: 

• ‘Maske terletiyor’ %43
• ‘Maske takınca rahat nefes alamıyorum’ %37
• ‘Açık alanlarda maske takmak mantıksız’ %29 

!!! Her iki cinsiyetten katılımcılar yüzdelikleri farklı olsa da aynı 3 sebepten dolayı maske takmak istemedikleri görülüyor. 

8. Maske Takma Davranışı (15. soru) En Çok Seçilen Maddelerinin İncelemesi: 

• ‘Maskenin beni bulaşıcı hastalıktan koruyacağına inanıyorum’ maddesinin Cinsiyete göre dağılımı,                                                                               Kadınların %72’i, Erkeklerin ise %28 maskenin bulaşıcı hastalıklardan koruyacağına inandıklarını söylemişlerdir. Cinsiyetler açısından belirgin fark var.

• “Maske takmayanlar bencildir’ maddesinin Cinsiyete göre dağılımı,

Kadınların %71’i, Erkeklerin %29’u maske takmayanların bencil olduğunu söylemiştir.

• ‘Maskenin insanlara bulaşıcı hastalık geçişini engelleyeceğine inanıyorum’ maddesinin Cinsiyete göre dağılımı, Kadınların %71’i, Erkeklerin %29’u maskenin bulaşıcı hastalık geçişini engelleyeceğine inanıyor.

9. Maske Takmama Davranışı (16. soru) En Çok Seçilen Maddelerinin İncelemesi: 

• ‘Maske Takınca Rahat Nefes Alamıyorum’ maddesinin Cinsiyete göre dağılımı,

Kadınların %63’ü, Erkeklerin %35’i maske takınca rahat nefes alamadıklarını söylemiştir.

• ‘Maske Terletiyor’ maddesinin Cinsiyete göre dağılımı,

Kadınların %56’sı, Erkeklerin ise %44’ü maske takınca terlediği için maske takmadığını söylemiştir.

• ‘Açık Alanlarda Maske Takmak Mantıksızdır’ maddesinin Cinsiyete göre dağılımı,

Kadınların %67’si, Erkeklerin ise %33’ü açık alanlarda maske takmanın mantıksız olduğunu söylemiştir.

Öğrencilerin Maske Takma Sebebi Olarak Seçtikleri Maddelerin Oranları; 

• Maskenin sevdiklerimi bulaşıcı hastalıklardan koruyacağına inanıyorum %80
• Maskenin insanlara bulaşıcı hastalık geçişini engelleyeceğine inanıyorum %80
• Hastalık bulaşmasından korkuyorum %79
• Maskenin beni bulaşıcı hastalıktan koruyacağına inanıyorum %77
• Solunum ve tükrükle geçen hastalıkların bulaşmasını engellemede en etkili araçlardan biri maske %75
• Başkalarına hastalık bulaştırmaktan korkuyorum %74

Öğrencilerin Maske Takmama Sebebi Olarak Seçtikleri Maddelerin Oranları; 

• Maske takınca rahat nefes alamıyorum %52
• Maske terletiyor %45
• Açık alanlarda maske takmak mantıksız %28
• Maske kaşındırıyor %28

Öğretmenlerin maske takma davranış sebebine baktığımızda en fazla  maskenin insanlara bulaşıcı hastalık geçişini engelleyeceğine inandıkları için taktıklarını belirtmiştir.

Öğretmenlerin maske takmama sebebi olarak en fazla seçtikleri madde maskenin terletmesi olduğunu görüyoruz.

Doktorlar maske takma sebebi olarak  ‘Solunum ve tükürükle geçen hastalıkların bulaşmasını engellemede en etkili araçlardan biri maske’ olduğunu  söylemişlerdir.

Doktorlar maske takmama sebebi olarak ‘Açık alanlarda maske takmanın mantıksız’ olduğuna inandıkları için takmadıklarını söylemiştir.