Nörolojinin en önemli hastalıklarından biri olan Multipl Skleroz’un (MS) temel sebebini bulmada çok önemli bir adım atıldı. Amerika’da Harvard Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Bölümü’nde çalışan araştırmacılar Epstein-Barr virüsü (EBV) ile oluşan enfeksiyonun MS gelişiminin ana nedeni olabileceğini keşfettiler. Bu durumda eğer EBV enfeksiyonlarını engelleyebilirsek MS oluşumunu başlamadan bitirme şansına erişebiliriz.
Multipl Skleroz Nedir?
MS merkezi sinir sisteminde beyin ve omuriliği etkileyen ciddi bir nörolojik hastalıktır. Bağışıklık sisteminin hücreleri nöronlardaki miyelin kılıfa saldırarak tahribata neden olur ve nöronların düzgün çalışmasını engeller. Bir zaman sonra hasar gören elektrik tellerinin işlev görememesi gibi sinir lifleri de işlevini kaybetmeye başlar. Zaman içinde sinir sisteminde kalıcı ve büyük hasarlar meydana gelir.
Multipl Skleroz’un belirtileri hasar gören sinir liflerine göre değişkenlik gösterir. Bazı hastalar yürüme yetisini bile kaybederken bazılarında semptomlar daha yavaş ortaya çıkar. Şimdiye kadar MS için herhangi bir tedavi bulunamamıştır. İyileşme sürecini hızlandırmaya veya hastalık esnasında yaşam kalitesini yükseltmek için bazı ilaçlar verilse de hastalığı durdurmak tam anlamıyla mümkün değildir.
Epstein-Barr virüsü ile MS arasındaki ilişki aslında yeni ortaya atılmadı. Yıllardır EBV enfeksiyonları ile MS hastalığı arasındaki bağlantı araştırılıyordu ama net kanıt bulunamıyordu. Şimdi ilk defa Science dergisinde yayınlanan makale ile bu bağlantı keşfedilmiş oldu. MS hastalığının epidemiyolojisinde bu çok ciddi bir adım çünkü sadece EBV enfeksiyonlarını önleyerek MS hastalığını başlamadan engelleyebiliriz.
Epstein-Barr Virüsü MS’e Nasıl Sebep Oluyor?
Epstein-Barr virüsü ile MS arasındaki ilişkiyi bulmak ise hiç kolay olmadı. Araştırmacılar yıllardır belirli enfeksiyonların MS’e neden olabileceğinden kuşkulanıyordu. Şüpheliler arasında EBV’nin yanı sıra herpes virüsü gibi patojenler de vardı. Diğer yandan EBV yetişkinlerin çok büyük bir çoğunluğunu da enfekte ediyor. Ancak MS çok nadir görülen bir hastalık. Araştırmacıların analizlerine göre MS belirtileri EBV enfeksiyonundan yaklaşık 10 yıl sonra başlıyor. MS ile EBV arasındaki ilişkiyi net olarak belirlemek için araştırmacılar orduda görevli 10 milyondan fazla insanı mercek altına aldı ve bunların arasında 955 MS hastası tespit etti.
Araştırma ekibi gönüllülerden iki yılda bir kan örneği aldı ve ordu görevleri boyunca kanlarındaki EBV’nin durumunu ve MS gelişimini izledi. Araştırmanın bu kolunda Epstein-Barr virüsü ile enfekte olan askerlerde MS riski 32 kat daha yüksek bulundu. Diğer virüslerle olan enfeksiyonlar sonrasında MS riskinde herhangi bir farklılık tespit edilmedi.
EBV’yi Engellersek MS’i Ortadan Kaldırabiliriz
MS hastalığında nöronlardaki miyelin kılıfının harap olduğunu ve parçalandığını söylemiştik. Miyelin kılıfı parçalanırken yapısında bulunan nörofilament hafif zincirler de kana karışır ve bunlar MS’in biyobelirteci olarak işlev görür. Bir kişinin kanında bu filament parçalarının bulunması nöronlarda harabiyet olduğuna işaret eder. Araştırmacılar gönüllülerin kan örneklerini incelediklerinde Epstein-Barr virüsü ile enfekte olan askerlerin kanlarındaki nörofilament hafif zincirinde artış olduğunu fark ettiler. Araştırmacılar bunun üzerine EBV ile MS arasındaki doğrudan bir ilişki olduğu sonucuna ulaştılar çünkü bu durum EBV harici başka bir risk etkeni ile açıklanamıyordu.
Neden EBV enfeksiyonu ile MS başlangıcı arasındaki süre çok uzun? Bilim insanları bu durumun hastalığın belirtilerinin çok yavaş olması ve başlangıçta fark edilmemesi olarak yorumluyor. EBV vücuda girdikten sonra bağışıklık sistemi uyarmaya ve immün yanıt oluşmasına neden oluyor. Bir yerde bağışıklık sistemi merkezi sinir sisteminin hücrelerine de saldırıyor olmalı. Her EBV enfeksiyonu da MS’e neden olmuyor. Belki vücuttan tam olarak atılamayıp gizli bir şekilde kalan virüs tekrar tekrar küçük enfeksiyonlara neden olup kronik bir immün tepkiye neden olabilir. Böyle bir durum da yıllar içinde MS’nin ortaya çıkmasına yol açabilir.
Şu an için EBV enfeksiyonlarını önleyebilecek veya tam anlamıyla tedavi edecek bir seçeneğimiz yok. Ancak etkili bir EBV aşısı veya bir antiviral ilaç ile belki MS’i hayatımızdan tamamen çıkarabiliriz.
Hazırlayan: Çağlayan Taybaş
www.sinirbilim.org/epstein-barr-virusu-multipl-skleroz
