Çeşitli basın kuruluşlarının 4 Nisan 2023 tarihinde bildirdiği habere göre, Tokat ilinin Çamlıbel ilçesinde yer alan bir ayakkabı imalathanesinde çalışan işçilerde birkaç haftadır bulantı, iştahsızlık, kilo kaybı, uzuvlarda hissizlik ve yürüme kabiliyetini kaybetme yakınmaları gelişmiştir. Belirti ve bulguları değişkenlik gösteren ve sayıları 10’u aşan bu işçilerin Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ankara Etlik Şehir Hastanesi ve Ankara Bilkent Şehir Hastanesi’nde tetkik ve tedavilerinin devam ettiği öğrenilmiştir.
Ayakkabı imalatı işinde yapıştırma amacıyla kullanılan toluen, n-hekzan vb. solventlerin pekçok sağlık etkisi bulunmaktadır. Bu doğrultuda, bu sektörde çalışan işçilerde n-hekzan maruz kalımına bağlı gelişen polinöropatinin akılda tutulması gerekmektedir. Günümüzde mesleki intoksikasyonlar açısından, akut yüksek doz maruz kalımlarla birlikte kronik düşük düzey maruz kalımlara bağlı intoksikasyonlar da önem taşımaktadır. Bu doğrultuda literatürde, kronik n-hekzan maruz kalımı sonucu ilk olarak bulantı, iştahsızlık, kilo kaybı ile başlayan yakınmaların izlemde uzuvların uç kısımlarında polinöropati ile uyumlu olarak duyusal belirtiler (örn. uyuşma, karıncalanma vb.) ve motor fonksiyonlarda (örn. kas kuvveti) kaybın izlendiği bir klinik tabloya ilerlediği bildirilmektedir.
Olgulardaki nörolojik bulgulara, nöronlarda (sinir hücrelerinde) fonksiyonu sağlayan ana
bölümlerden biri olan akson isimli kısımlarda görülen hasar bırakıcı değişikliklerin sebep
olduğu saptanmıştır. Fizik muayenede duyusal, motor fonksiyon ve derin tendon refleksi
kayıplarına ek olarak elektromyografi (EMG) bulguları, görsel uyarılmış potansiyel (VEP) test bulguları ve sural sinir biyopsisi ile elde edilen patolojik bulgular ve idrarda bakılabilen nhekzan metaboliti olan 2,5-heksandion yüksekliği izlenebildiği belirtilmiştir. Olgularda nhekzan maruz kalımının sonlandırılması ile dahi klinik düzelmenin aylar alabileceği
bildirilmektedir.
Literatür incelemesinde gerek ülkemizden gerek yurtdışından benzer bulguları olan olguların bildirildiği çok sayıda yayın izlenmiştir. Bu nedenle;
• İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği ekindeki İşyeri Tehlike
Sınıfları Listesi’nde “15.2 Ayakkabı, bot, terlik vb. imalatı” başlığında düzenleme
yapılmalıdır.
Mevcut listede bu başlığa ait tüm alt kodlar “Tehlikeli” sınıfta tanımlanmakta, bu
doğrultuda ön görülen periyodik muayene sıklığı en geç üç yılda bir olmaktadır. Bu sektör
ile ilgili olarak, özellikle n-hekzan gibi sağlık etkileri bulunan solventlerin kullanıldığı
işyerlerinde tehlike sınıfı “Çok Tehlikeli” olarak düzenlenerek en geç yılda bir periyodik
muayene yapılması uygun olacaktır.
• Ayakkabı imalat işi gibi solvent maruz kalımı tehlikesi olan iş kolları için periyodik
tetkiklerde solvent metabolitlerinin de değerlendirilmesi sağlanmalıdır.
Bu doğrultuda toksikolojik analiz yapabilecek laboratuvarlar yaygınlaştırılmalı, ülke
genelinde sayıları artırılmalıdır. Özellikle meslek hastalığı tanısına esas sağlık kurulu
raporu düzenlemeye yetkili sağlık kuruluşları için, bu kuruluşlarda analiz imkânı
bulunmasa bile doğrudan bu tetkiklerin çalışılabilmesinin sağlanması için referans
laboratuvarlar oluşturulmalı ve tanımlanmalıdır.
• Toksikolojik tetkiklerin tamamı, meslek hastalığı tanısına esas sağlık kurulu raporu
düzenlemeye yetkili sağlık kuruluşlarının tümü için koşulsuz geri ödenmelidir.
Sağlık Uygulama Tebliği Ek-2B Hizmet Başı İşlem Puan Listesi’nde 9.E. Meslek Hastalıkları
Laboratuvar Tetkikleri başlığı altındaki tüm tetkikler meslek hastalığı tanısına esas sağlık
kurulu raporu düzenlemeye yetkili sağlık kuruluşlarının tümü için geri ödemeye alınmalı
ve Sosyal Güvenlik Kurumu’nca sevk edilmiş olma şartı kaldırılmalıdır.
• Bu sektöre yönelik özel iş sağlığı ve güvenliğini geliştirme programları hazırlanmalı ve
uygulanmalıdır.
Başta Sağlık Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı olmak üzere Üniversiteler,
Sendikalar, sivil toplum kuruluşları ve ilgili tüm paydaşların katılımının sağlanması önemli
olacaktır.
Türk Toraks Derneği
