Koronavirüs hepimizin hayatını çok etkiledi. Şimdiye kadar koronavirüsten çok sayıda kişi hayatını kaybetti. Yeni aşıların bulunmasıyla birlikte içimizde bir umut belirdi. Ülkemizde Biontech aşısının da uygulanmaya başlanmasıyla birlikte özellikle alerjik hastalığı olan kişiler hangi aşıyı seçecekleri konusunda kafa karışıklığı yaşıyor. Aşılara karşı gelişen ciddi alerjik reaksiyon gelişen vakaların bildirilmesi ile birlikte alerjik hastalığı olanlar endişeli. Alerji ve Astım Derneği Başkanı Prof. Dr. Ahmet Akçay alerjisi olanların hangi aşıyı tercih etmesi gerektiği hakkında detaylı bilgi verdi.
Almanya’nın Pfizer BioNTec Aşısı ve Çin’in Coronavac Aşısı Nedir?
Almanya’nın Pfizer BioNTech aşısı mRNA tabanlı COVİD 19 aşısıdır. Diğer mRNA aşısı Moderna aşısıdır. BNT162b2 aşısı için BioNTech teknolojisi, SARS-CoV-2 koronavirüsün (COVID ‑ 19) yüzeyinde bulunan diken proteininin bir kısmını kodlayan nükleositle modifiye edilmiş mRNA (modRNA) kullanımına dayanmaktadır. Bu aşıda mRNA tarafından diken proteinin bir parçası vücutta oluşur ve bu da vücutta bağışıklık oluşturur. Bu bağışıklık enfeksiyona karşı koruma sağlar.
Çin’in Sinovac firmasının Coronavac aşısı formaldehitle inaktive edilen ve adjuvan olarak alüminyum kullanılan ölü aşıdır. Virüs parçalanıp etkisiz hale getirilerek vücudumuza ara verilmeden bağışıklığımızı uyarmaktadır. Ölü aşı olduğu için daha güvenli olduğu düşünülmektedir.
Aşıların Etkinliği Nasıl?
BioNTech aşısı için firma yetkilileri tarafından açıklanan etkinlik oranını % 91.3 olarak bildirilmiştir. Coronavac aşısının etkinlik oranı Türkiye’deki verilere göre % 83 olarak bildirilmiştir. Aşının ciddi ve orta şiddetteki enfeksiyonlara karşı korumada %100 etkili olduğu bildirilmiştir. Her iki aşının da etkinlik oranları birbirlerine yakın görünüyor.
Aşıların Yan Etkileri Nelerdir?
Pfizer-Biontech COVID-19 aşısı yan etkileri diğer yetişkin aşılarına benzerdir. Klinik denemeler sırasında, çok yaygın olarak kabul edilen sıklık sırasına göre yan etkiler şunlardır:
-Enjeksiyon yerinde ağrı ve şişlik,
-Yorgunluk,
-Baş ağrısı,
-Kas ağrıları,
-Titreme,
-Eklem ağrısı ve ateş. Ateş, ikinci dozdan sonra daha sık görülmektedir.
Coronavac aşısında en sık görülen yan etkisi enjeksiyon bölgesinde ağrıdır ve % 17 oranında görülmüştür. Bu ağrının genelde hafif derecede olup 48 saat içinde düzeldiği görülmüştür. Bunun dışında görülen yan etkiler; aşı uygulanan bölgede şişlik, kızarıklık olması, yorgunluk, hafif ateş, titreme, baş ağrısı, kas, eklem ağrısı, kusma ve ishaldir. Bu belirtiler aşı yapıldıktan sonra bir hafta içinde ortaya çıkabilmektedir. Şimdiye kadar ölümcül bir reaksiyon bildirilmemiştir.
Aşıların Alerji Riskleri Nedir?
Aşılara karşı gelişen alerjik reaksiyonlar genellikle aktif bileşenin kendisinden ziyade katkı maddelerine ve aşıdaki koruyucular ve antibiyotikler gibi bileşenlere bağlıdır. Aşılar ayrıca üretim sürecine bağlı olarak az miktarda protein içerebilir.
BioNTech aşısı için milyon doz aşı başına yaklaşık on bir vakada şiddetli alerjik reaksiyon gözlenmiştir. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinin bir raporuna göre, bu alerjik reaksiyonların % 71’i aşılamadan sonraki 15 dakika içinde gelişmiş ve çoğunlukla (% 81) bir alerji veya alerjik reaksiyon öyküsü olan kişilerde meydana geldiği bildirilmiştir.
Aşıya karşı gelişen alerjik reaksiyonların nedeninin, BioNTech aşısındaki mRNA’nın bozulmasını engellemek, suda çözünmesini sağlamak için kullanılan polietilen glikol (PEG) maddesine bağlı olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca mRNA’nın kendisinin de alerji yapabileceği düşünülmektedir. Alerjinin nedeni PEG maddesi veya mRNA maddesine bağlı düşünülse de bilimsel yayınlarda bu durum net olarak gösterilmemiştir. Yeni yayımlanan bir makalede alerjik şok olarak bildirilen 4 vakanın izleminde bu durumun alerjik şok olmadığı alerjik şoku taklit eden durumlar olduğu bildirilmiştir.
Coronavac aşısı için genelde önemli bir alerjik reaksiyon bildirilmemiştir. Alerjik döküntü ve alerjik şok riski her aşıda olduğu gibi nadir de olsa vardır. Almanya’nın aşısı gibi ilaç alerjilerinde riskli bir aşı olmamakla birlikte yine de alerji riski yok denilemez. Aşı yapılan sağlık kuruluşlarında alerji riskine karşı adrenalin ilacı hazır bulundurulmaktadır. Neticede elde edilen veriler az sayıda aşı uygulamalarının raporudur. BioNTech firmasının aşısında bulunan polietilen glikol maddesi bu aşıda olmadığı için alerji gelişme riski daha azdır denilebilir. Çin aşısının İçeriğinde koruyucu madde bulunmamaktadır. Aşı içeriğinde disodyum hidrojen fosfat, alüminyum hidroksit, sodyum dihidrojen fosfat, sodyum klorür yardımcı madde olarak bulunmaktadır. Bu maddelere karşı alerji öyküsü olanlara aşı yapılmaması gerekir.
Alerjik Hastalığı Olanlar Hangi Aşıyı Olsunlar?
Alerjik astım, egzama, alerjik nezle ve diğer alerjik hastalığı olan kişilerin gerek BioNTech gerekse Çin aşısı Coronavac aşısı olmasında sakınca yoktur. Sadece alerjik hastalığı olanların aşılarını hastane ortamında yaptırmaları ve aşı sonrası 30 dakika gözetim altında beklemeleri faydalı olacaktır.
İlaç alerjisi ve besin katkı maddelerine alerjisi olanlar için BioNTech aşısının alerji riski daha yüksektir. Bu nedenle özellikle ilaçların tablet formuna alerjik reaksiyon geçirmiş olanlar, ilaç alerjisinin nedeni tespit edilmemiş olanlar, besin katkı maddesine alerjisi olanların BioNTech aşısı yerine Çin aşısı Coronavac aşısı olması alerji riski açısından daha emniyetli olabilir.
Aşılara alerji gelişme potansiyeli açısından düşük, orta ve yüksek olarak sınıflamak aşı seçimine karar vermede faydalı olabilir.
Koronavirüs aşılarına alerji gelişme riski düşük alerjik hastalıklar şunlardır:
-Ailede alerjik hastalıkların olması,
-Ev tozu mite, polen, küf gibi solunumsal alerjiler nedeniyle astım, alerjik nezle ve göz alerjisi olanlar,
-Besin alerjisi olanlar,
-Egzaması (Atopik dermatit) olanlar,
-Alerji aşısı olanlar,
-Astım nedeniyle anti IgE, anti IL-5 gibi biyolojik tedavi alanlar,
-Salisilik asit, ibuprofen gibi ağrı kesici ilaçlara alerjisi olanlar,
-Daha öncede belli ilaçlara ve arı venomlarına alerjisi olanlar,
-Daha önceki aşılarda aşı yerinde şişlik gelişmiş olanlar.
Yukarıda saydığımız alerjik hastalığı olanların her aşıyı olmasında sakınca yoktur ve aşı sonrası 15-30 dakika hastane ortamında gözetim altında beklemesi yeterli olacaktır. Aşılara karşı alerji gelişme riski düşük olanlara BioNTech ve Coronavac aşısı yapılmasında sakınca yoktur.
Koronavirüs aşılarına alerji gelişme riski orta derecede olan alerjik hastalıklar şunlardır:
-İlaçlara karşı alerjisi olan ve ilaç alerjisinin nedeni saptanamayan ancak ilaçlara karşı ciddi alerji veya alerjik şok gelişmişse (PEG alerjisi olabilir),
-Daha önceden aşılara ve omalizumab gibi monoklonal antikorlara karşı alerjik reaksiyon gelişenler,
-Sistemik mastositoz gibi mast hücre hastalığı olanlar.
Bu durumlarda PEG alerjisi riski vardır ve PEG alerjisi açısından alerji uzmanları tarafından incelenmesi gerekir. Eğer aşı yapılacaksa aşıdan sonra 30 dakika hastane gözetiminde beklenmelidir. Tedavi öncesi alerjik reaksiyonların gelişmesini önlemek için antihistaminik kullanmanın faydalı olup olmayacağı konusunda bilgi henüz yoktur. Tedavi öncesi antihistaminik kullanımı alerjik şokun ilk belirtilerini gizleyebilir. Bu nedenle her aşı öncesi antihistaminik kullanımı hakkında karar vermek zordur.
Alerji riski orta derecede olanların aşı seçimini Çin aşısı Coronavac yönünde kullanmaları tavsiye edilebilir.
Koronavirüs aşılarına alerji gelişme riski yüksek derecede olan alerjik hastalıklar şunlardır:
Daha önceden mRNA aşıları olan Pfizer BioNTech aşısına veya Çin’in Coronavac aşısına alerjik reaksiyon gelişmişse aşının ikinci dozu yapılmamalıdır.
İlaç Alerjisi Olanlar BioNTech Koronavirüs Aşısı Yaptırabilir mi?
BioNTech ve diğer mRNA aşısı olan Moderna aşısına karşı alerjik reaksiyon gelişen vakalar oldu. Bu aşılara karşı alerjinin nedeni aşı içindeki koruyucu madde olan PEG maddesine bağlı olabileceği düşünülmesinden dolayı özellikle PEG içeren ilaçlara karşı alerjisi olanların BioNTech aşısı olmaması daha emniyetli olacaktır. Eğer ilaç alerjisinin nedeni PEG içeren bir ilaca bağlı değilse o zaman alerji gelişme riski yüksek olmayacaktır. İlaç alerjiniz nedeni PEG maddesine bağlı olup olmadığını bilmiyorsanız Çin aşısı Coronavac olmanız daha doğru olabilir.
Aşı Öncesi Alerji Testiyle, Aşıya Karşı Alerji Gelişeceği Anlaşılır MI?
Aşı öncesi alerji riskini öngörmek için PEG maddesine karşı alerji testleri yapılabilir. Ancak bu testlerin aşıya karşı alerji riskini öngörmesi açısından henüz yeterince veri yoktur. Önümüzdeki günlerde alerji testleri hakkında çalışmaların yayımlanmasıyla daha net bir bilgi söylemek daha doğru olacaktır.
Aşıya bağlı Alerjik Şok Geliştiğini Nasıl Anlarım?
Alerjik şok en yaygın olarak deri, kalp ve dolaşım ve solunum sistemi etkilenmektedir. Alerjik şok durumunda şu belirtiler meydana gelebilir:
-Ciltte döküntü kızarıklık, kaşıntı,
-Dilde ve dudaklarında şişlik,
-Gırtlaktaki şişlik ve bronşlardaki daralma sonucunda ses kısıklığı,
-Nefes darlığı ve astım tablosu,
-Kalp dolaşımın etkilenmesi sonucunda tansiyon düşmesi,
-Kalbin hızlı atması,
-Bayılma, sindirim sisteminin tutulumu sonucunda kusma ve kramp şeklinde karın ağrısı bulguları oluşur.
Akılda tutulması gereken önemli bir bilgi deri bulguları olmadan alerjik şok gelişebileceğidir. Özellikle bu durum ileri yaşlarda daha sık karşımıza çıkmaktadır.
Aşıdan sonra alerjik şokun erken belirtileri açısından dikkatli olunmalıdır. Özellikle boğazda gıcıklanma, öksürük, nezle, hapşırma, baş dönmesi, karın ağrısı gibi belirtiler aşıdan sonraki 30 dakika içinde gelişmişse sağlık personeline haber vermeniz faydalı olacaktır.
Alerjik Şok Belirtilerini Taklit Eden Durumlar Nelerdir?
Aşılama sonrası görülen alerjik şok belirtileri alerjik olmayan bazı reaksiyonlar sonucu görülebilmektedir. Bu reaksiyonlar Vazovagal senkop denilen otonom sinir sisteminin aktivasyonuna bağlı gelişen bayılma nedeniyle olabilmektedir. Vazovagal senkop hastalığı anksiyete, korku, ağrı, sıcak ve nemli ortam, uzun süre ayakta kalma gibi nedenlerle ortaya çıkabiliyor. Ani tansiyon düşmesiyle beraber nabız sayısının düşük olmasıyla kendini göstermektedir.
Ses teli spazmı hırıltı ve nefes darlığına neden olabilmektedir.
Psikosomatik belirtiler de bazen alerjik şoku taklit edebilmektedir. Panik atak alerjik şoktaki gibi ani nefes sıkışması görülmesi alerjik şoku taklit edebilir. Örneğin psikolojik strese bağlı vücutta kızarıklığa neden olabilir. Bazen boğaz ve dilde şişme hissine neden olabilir Alerjik şok düşünülüyorsa adrenalin uygulamaktan kaçınılmamalıdır.
Aşıya Karşı Alerji Gelişmişse Ne Yapmalı?
Aşıya karşı alerji gelişenlere çok hızlı bir şekilde müdahale edilmelidir. İlk olarak hayat kurtarıcı adrenalin uygulanmalıdır. Özellikle beta bloker tansiyon ilacı kullananlarda adrenalin etkili olmayacağı için glukagon ilacı kullanılması gereklidir. Bu nedenle aşı yapılan merkezlerde glukagon ilacının da hazır bulundurulması çok önemlidir.
Alerji gelişenlerde aşılama konusunda iki uygulama yapılabilir.
-İlki ilk doz sonrası reaksiyon geçirenlerde koruyucu antikor gelişip gelişmediğine bakılması ve yeterli koruyucu antikor gelişmişse ikinci dozun yapılmaması,
-İkinci uygulama olarak da farklı bir teknoloji ile geliştirilen bir aşının yapılıp 30 dakika gözlem altında tutulması önerilmektedir.
Ayrıca geçirilen reaksiyonun alerjik bir reaksiyon olup olmadığını değerlendirmek için ikinci dozdan önce alerji uzmanı tarafından değerlendirilmesi faydalı olabilir.
Son olarak Prof. Dr. Ahmet AKÇAY’a hangi aşıyı yaptırdığını sorduğumuzda sağlık personellerine Coronavac aşısı yapıldığı için Çin’in Coronavac aşısını yaptırdığını bildirdi. Çocuk İmmünoloji ve Alerji Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr Ahmet Akçay, aşılama döneminde her iki aşının da yapılmasının çok önemli olduğu ve bu ölümcül hastalıktan kurtulmak için aşı olmanın çok önemli olduğu bildirdi.
Sonuç Olarak Özetleyecek Olursak;
-Her iki aşının da etkinliği birbirine yakındır.
-BioNTech aşısının alerji geliştirme potansiyeli Çin’in Coronavac aşısına göre daha yüksektir.
-Astım, alerjik nezle, egzama, besin alerjisi gibi alerjik hastalığı olanlar her iki aşıyı da tercih edebilir.
-Özellikle içinde PEG maddesi bulunan ilaçlara karşı alerji gelişmiş olanların Çin aşısı Coronavac aşısını tercih etmeleri faydalı olabilir.
-Besin katkı maddesine alerjisi olanlar Çin aşısı Coronavac tercih edebilir.
-Aşıdan sonra gelişen reaksiyonlar genellikle ilk 15 dakika içinde gelişmesinden dolayı alerji riski olan veya alerjik hastalığı olanların aşılarını hastane şartlarında olması ve aşıdan sonra hastane ortamında 30 dakika beklenmesi faydalı olacaktır.
