Hepimiz dönem dönem bazı anılarımızı tamamen unutmak, hafızamızdan silmek istemişizdir. Ya, beyniniz bunu olmadık zamanlarda ve kendiliğinden yapmaya karar verirse?
Kiminiz, yolda giderken birden yolun, gideceğiniz yerin, yanınızdaki kişinin beyninizde hiç var olmamışçasına silindiğini ve bir bilgisayar oyunu gibi bir süre içerisinde parça parça geri geldiğini yaşamışsınızdır. Konu her ne kadar Alzheimer gibi dursa da aslında bambaşka bir rahatsızlık: Klinik çalışmaları yapılıyor olsa da pek çok zaman teşhisi uzun süren, çok bilinen başka rahatsızlıklarla karıştırılan, hatta kimi zaman psikolojik rahatsızlıklardan sanılıp yanlış ilaçlarla tedaviye yönlenilen geçici global amnezi (TGA) ve geçici epileptik amnezi (TEA).
Pilotsunuz ve uçmayı unuttunuz !!
Konu sadece uçmayı unutmak değil. 6 saatlik hafıza boşluğunu “Vücudum nereye gittiğini biliyordu, ama kendimi garip hissediyordum. Aklım vücudumun dışında gibiydi” sözleriyle açıklayan 53 yaşındaki pilot, az sonra kocaman bir uçağı nasıl uçuracaktı?
Havayoluna zorlukla gelebilen pilotumuz, eşinin telefondaki ısrarları sonucu havayolu acil servisine gitti. Hastanede 3 gün süren yoğun testler nöroloji, kardiyoloji ve gastroenteroloji muayenelerinin normal olduğunu, toksikolojik incelemenin negatif olduğu, alkol alımı olmadığını, sadece tansiyonda hafif bir yükselme olduğu belirledi.
Bilinci açık olmasına rağmen günün 6 saatinde neler yaptığını hiç hatırlamayan pilotun geçmişinde de; küçük yaşta geçirdiği menenjit, 10 yaşında ki gastroenteritis ameliyatı ve 40’lı yaşlarında ki sinüzit tedavisinden başka tıbbi bir durum olmamıştı. Pilotun hafızası acil servise gelişinden 6 saat sonra tamamen normale dönmüş ve kraniyel CT, MRI, MRA, EEG, EKG ve laboratuvar sonuçları normal bulunmuştu.
Geçici Global Amnezi – TGA
Doktorlar hastanın geçici global amnezi hastası olduğunu teşhis etti. İlerleyen dönemlerdeki nöropsikolojik test sonuçları, algı ve bellekte anomali olmadığını gösterdi. Psikiyatrik değerlendirmeleri sorun olmadığını ortaya koydu, ancak nöroloji uzmanları, önemli stres kaynaklarının bu rahatsızlığa etkisi olabileceğini belirttiler.
Geçici Global Amnezi Nedir?
TGA kısa süreli belleğin ani ve geçici olarak kesintiye uğramasıdır. Hastalar yönünü kaybetmiş gibi, zaman ve bulundukları yer konusunda kafaları karışmış hatta tamamen bilgiyi kaybetmiş gibi olurlar, ancak standart yetenekleri devam etmektedir. Örnekleme yapacak olursak araç kullanabilirsiniz ancak her gün gittiğiniz o yol artık beyninizde yoktur. Sanki hiç bilmediğiniz bir yere bir anda bırakılmış gibi tamamen tanımsızdır. Demans yaşayan hastaların aksine, TGA hastaları kişisel kimliklerini, bilinçlerini ve karmaşık rutin görevleri yerine getirme yeteneklerini korurlar. Bununla birlikte, olay sırasında hastalar yeni anılar oluşturamazlar. Hafızaya kaydedemezler bu nedenle de atak bittiğinde atak süresinde olanları hatırlayamazlar. TGA atakları genellikle kısadır ve etkileri geçici olmasına rağmen hasta sıklıkla ataktan hiçbir şey hatırlamaz.
TGA Belirtileri Nelerdir?
-Kaygı ve ajitasyon
-Ne olduğu hakkında tekrar tekrar soru sormak
-Olay sırasında kişisel kimliğin korunması
-Olay sırasında karmaşık rutin görevlerin tamamlayabilme
-Beyin dokusuna zarar veren işaretlerin yokluğu
-1-8 saat içerisinde normale dönme. Maksimum 24 saat sürme
Yoğunlukla 50 yaş üstü bireylerde görülen TGA araştırmalarında, hastaların migren öyküsü olduğu görülmüş ve bu durum arada bir bağlantı olabileceği düşünülmesine neden olmuştur.
Çoğunlukla direk bir tetikleyici belirlenemese de hastalarda; zorlu fiziksel aktivite, çok sıcak veya soğuk suya maruz kalmak, cinsel ilişki, duygusal stres sıkça görülmektedir.
Hasta genellikle rutin olan işlerle meşguldür. Yürüyüş, araç kullanmak, ev işleri yapmak gibi otomatik bir aktivite içerisindedir. TGA yaşandığında genellikle yalnızdırlar.
Geçici Epileptik Amnezi – TEA
Bir diğer geçici amnezi, geçici epileptik amnezidir. TGA ile çok büyük farklılığı yoktur. TEA hastalarında nöbetler daha kısa süreli olup hayat içerisinde çok daha sık tekrar eder. TGA ile genel yapısı aynı olmasından dolayı en büyük ayırt edici özellik bu iki veridir. Geçici epileptik amnezi kendiliğinden düzelen retrograd ve/veya anterograd amnezi atakları ile karakterize edilen temporal kökenli fokal epilepsinin klinik bir türüdür.
TEA hastalarında, olay esnasında tekrarlayan sorgulama, yönünü kaybetmiş endişeli tablo görülebilir. TGA da olduğu gibi olay anındaki anılar tamamen yok olabilir ya da kısmen hatırlanabilir. TEA genellikle 1 saatten az sürmektedir. TGA ya göre daha sık tekrarlar. Diğer bir ayrıt edici özellik TEA’lı hastaların çoğunda bir dereceye kadar kronik hafıza güçlüğü görülür.
TEA ile ilişkili ayırt edici bellek işlevsizliği biçimleri arasında günlerden haftalara kadar yakın zamanda öğrenilen bilgilerin kaybı (hızlandırılmış uzun süreli unutma olarak bilinir) ve uzak yaşam olaylarının (otobiyografik hafıza bozukluğu olarak bilinir) anılarının kaybı bulunur. Benzerliğinden dolayı kolaylıkla TGA ile karıştırılabildiği gibi migren veya psikojenik amnezi olarak da teşhis edilebilir.
TEA’lı hastaların üzerinde yapılan kontrollü çalışmalar ve testler sonucu bazılarında halüsinasyon, dejavu, ağız şapırdatma gibi epileptik nöbetler belirlenmiş. Bu şekilde belirli olmayan hafıza şikayetlerinin temeli henüz bilinmemekle birlikte, hafıza konsolidasyonu için sinir ağlarının bozulması varsayılan bir mekanizma olarak düşünülmektedir.
Sonunda Hafıza Tamamen Silinir Mi?
Yapılan klinik araştırmalar TGA ve TEA hastalarının çoğunda doğru müdahalelerle atakların azaldığını gözlemlemiştir. Henüz yoğun şekilde klinik araştırma ve çalışmaları süren bu iki rahatsızlığın genelde kalıcı hasar bırakmadığı ya da ilerleyen dönemlerde büyük demans sorunlarına yol açmadığı gözlemlenmiştir. Ancak hastalıkların üzerinde hala yoğun çalışmalar yapılmaktadır. Tam tedavi, tetikleyici nedenleri, kalıtsal bağı, ileri yaşlarda yaratabileceği demans sorunları hala araştırılmaktadır. Nedenleri de hala tam olarak belirlenememiştir. Araştırmalar neticesinde genel kanı beynin amigdala da dâhil bazı bölümlerinde kan akışında kesinti olmasıdır.
Kendi yaşamınızda benzer sıkıntılar yaşıyorsanız ve tam bir teşhise ulaşılamadıysa doktorlarınıza TEA ve TGA konusunda danışabilirsiniz. Basit günlük unutkanlıklar gibi gözüken bu rahatsızlıklar takip edilmesi gereken hastalıklardır. Yaşınız ilerledikçe varacağı noktalar kontrol altında olmalıdır ki kaliteli bir yaşlılık yaşayabilin.
Hazırlayan: Gülender Sargın
www.sinirbilim.org/gecici-global-amnezi-ve-gecici-epileptik-amnezi/
