Kadınların vücut hücrelerinde iki adet „X“ kromozomu, erkeklerin vücut hücrelerinde ise bir adet „X“ kromozomu ve oldukça küçük bir adet „Y“ kromozomu bulunur. Buna göre kadın cinsiyet kromozom seti „XX“,
erkek cinsiyet kromozom seti „XY“ dir. Bu kombinasyon, sadece cinsiyeti belirlemek kalmayıp aynı zamanda hücre metabolizması ve hücre sağlığı gibi konularda da belirleyici rol oynuyor.
Kadınlarda iki X kromozomundan biri devre dışı
Kadınların normal gelişimi sırasında genlerin ifadesini dengelemek için X kromozomunun bir kopyası rastgele inaktive edilir. Zira iki kromozomun aynı anda çalışması fazladan protein üretilerek protein dengesinin bozulmasına, dolayısı ile istenmeyen bir çok hastalığın ortaya çıkması sebep olur.
Sağlıklı erkeklerde ise zaten bir adet X kromozomu olduğu için böyle bir şey söz konusu değildir. Özetle söylemek gerekirse, sağlıklı bir kadının sağlıklı kalması için iki kromozomdan birinin aktif diğerinin suskun, sağlıklı bir erkeğin sağlıklı kalabilmesi için ise tek X kromozomun aktif olması gerekir.
XIST geninin* önemi
Yukarıda belirtildiği gibi kadınlarda normal şartlarda iki X kromozomundan biri büyük ölçüde bloke durumdadır. Bu bloke işlemini, X kromozomu üzerinde bulunan XIST geni yapmaktadır. Bu gen kadınlarda gelişiminin erken dönemlerinde iki X kromozomdan birini epigenetik olarak susturan uzun bir RNA kodlar. Bu RNA, kromozomlardan birinin çalışmasını kısmen durdurarak muhtemel bir hücresel kaos oluşumunu önler. Zira her bir X kromozomu üzerinde bulunan 858‘şer genin aynı anda çalışması genin fazla protein üreterek protein dengesinin bozulmasına neden olur ki, bu istenmeyen bir durumdur. İşte bu olumsuz durumun oluşmaması için XIST geni devreye girerek X kromozomlarından birini kısmen susturur.
XIST geninin kanserle ilişiki
XIST genini aktivitesi ile ilgili daha önce yapılan araştırmalarda, bu genin erkeklerde testis kanserinin yanı sıra kadınlarda bazı kanser türleri ile ilişkili olduğu bulunmuştu (1) (2). 9 Kasım’da Cell Systems dergisinde
yayınlanan bir çalışmada XIST geni nin erkeklerin çeşitli somatik dokularındaki kanserlerle ilişkisi olduğu bulundu.
Normalde sadece kadınlarda aktif olan ve ikinci X kromozomunu bloke etmekle görevli bu genin, erkeklerde de aktif olması ve bu aktivitenin kansere sebep olması oldukça şaşırtıcı keşif oldu.
XIST geni, erkeklerde çeşitli kanser türlerinde aktif
Araştırma ekibi, dünyanın dört bir yanındaki kanser hastalarından alınan binlerce DNA örneğini içeren ve halka açık The Cancer Genome Atlas Program (TCGA) veritabanında XIST RNA nın transkriptom bilgilerini inceledi. Çalışmada, erkek ve kadınlardan alınan 4.800 doku örneğinde 33 farklı kanser türü analiz edildi.
Şaşırtıcı sonuç: Kanserli hücre örneklerinin 194’ü erkeklerden alındı ve bu örneklerin yaklaşık %4’ünün X kromozomu XIST geni tarafından kısmen ya da tamamen bloke edildiği bulundu. Kanserin türü blokajin kısmen veya tamamen olmasını etkili oldu. Tanımlanan bu %4’ünün %74’ü testis kanseri gibi daha önce bilinen üreme ile ilgili kanser türleri idi. Ancak geri kalan %26’lik kısmının akciğer, böbrek, kalp, beyin, tiroid ve karaciğer dokularında bulunması oldukça şaşırtıcıydı.
XIST geni*: X kromozomundaki genleri bloke etmekten sorumlu bir gen.
Dejenerasyonun sebebi ne olabilir
Bu konuda muhtemel iki görüş var.
- X kromozomunun hatalı bir şekilde bloke edilmesi, X kromozomu üzerinde bulunan ve kanseri önleyen genlerin kapatmasına yol açıyor olabilir. Böyle bir durumda hücre kansere karşı savunmasız kalıyor olabilir
- Muhtemel bir başka açıklama ise kanser hücrelerinin anöploidisi** olması. Bu dejenere hücreler genellikle yanlış bölünür, bu da ortaya çıkan yeni hücrelerin, çoklu kromozom setine sahip olduğu anlamına gelir.
Anöploid**: Hücre içerisinde herhangi bir kromozomun 1 ya da 2 den fazla kromozom kopyasının bulunması. Tek kopya bulunması durumuna monozomik, üç kopya bulunmasına trizomik.
Daha fazla araştırma ihtiyaç var
Bu iki açıklamalardan hangisinin doğru olduğu ve XIST aktivasyonunun tümör büyümesini etkileyip etkilemediği ve nasıl etkilediği henüz net değil. Araştırmanın baş yazarı Viswanathan, “Bunu gelecekteki çalışmalarda daha ayrıntılı olarak araştıracağız” diyor ve bu bulguların gelecekte kanserle mücadele ve tedavide yol gösterici olabileceğini öne sürüyorlar (3)
Özet:
Mekanizma tam olarak bilinmese de bu araştırmadan özetle şunu anlıyoruz:
- XIST geni normalde sadece sağlıklı kadınlarda iki X kromozomundan birini dışı bırakıyor..
- Sebebi tam olarak anlaşılamayan bir faktör, XIST genini erkeklerde aktif hale geçirerek X kromozomunu devre dışı bırakıyor.
- X kromozomunun devre dışı kalması ile X kromozomu üzerinde bulunan ve görevi kanseri önlemek olan genleri devre dışı bırakıyor ve erkeklerde akciğer, böbrek, kalp, beyin, tiroid ve karaciğer kanserinin sebebi oluyor.
Benzer konularda hazırlanmış diğer makaleler
- Kanser vakalarında metastaz oluşumunu engelleyen madde: ANGPLT4
- Asparagin diyeti meme kanserinin yayılmasını durdurabilir
- Şeker, meme kanseri için büyük risk oluşturuyor.
- B6 ve B12 vitaminleri akciğer kanseri riskini yükseltiyor
- Boy ile diyabet 2, kalp damar hastalıkları ve kansere riski arasındaki ilişki
- Düşük dozda Resveratrol bağırsak kanserine karşı daha etkili.
- Sabun yapımında kullanılan Triclosan karaciğer kanserine yol açabilir !
- Özel bir sprey ile birkaç dakikada kanser teşhisi
- Kahve, rahim içi kanser riskini düşürüyor.
- Tüm kanser vakalarının % 40 ı önlenebilir.
- Aspirinin bağırsak kanserine karşı koruyucu etkisi
- Otizme karşı kanser ilacı?
Mehmet Saltuerk
++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++
Kaynaklar
- X inactivation in human testicular tumors. XIST expression and androgen receptor methylation status.
- XIST lost induces ovarian cancer stem cells to acquire taxol resistance via a KMT2C-dependent way
- Somatic XIST activation and features of X chromosome inactivation in male human cancers
