Corona virüsü salgınında vaka ve can kaybı sayısı tüm dünyada tırmanırken, aşı geliştirme çalışmalarına katılan ilaç firmaları ve laboratuvarların sayısı da artıyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün listesine göre, aşı geliştirilmesine yönelik 40’tan fazla çalışma yürütülüyor. Aşı geliştirme yarışına son olarak Johnson & Johnson ve British American Tobacco da katıldı. VOA Türkçe bu çalışmalardan öne çıkanları ve firmaların hangi aşamada olduklarına ilişkin bilgileri derledi.
Moderna: Çalışmaların Haziran 2021’de tamamlanması öngörülüyor
ABD firması Moderna, 16 Mart’ta insanlar üzerindeki ilk aşı denemesini yaptı. Deneme sürecinde gönüllülere 1 ay arayla iki doz aşı uygulanıyor. İlk Corona virüsü vakasının görüldüğü Washington eyaletinin Seattle kentinde Kaiser Permanente Sağlık Araştırmaları Enstitüsü’nde yürüttüğü aşı çalışmalarıyla Moderna, yarışı önde götüren firma. Aşı çalışmalarının 1 Haziran 2021’de tamamlanması bekleniyor.
BioNTech-Pfizer: Klinik deneyler bu ay sonunda başlayacak
Alman ilaç firması BioNTech SE, Moderna gibi ‘elçi RNA’ları kullanarak virüse karşı aşı geliştirmeye çalışıyor. Mesajcı RNA olarak da bilinen bu nükleik asitler, sentezlenecek bir proteinin amino asit dizisine karşılık gelen kimyasal şifreyi taşıyan bir molekül.
Biontech, aşıyı Nisan ayı sonlarında Almanya ve ABD’de insanlar üzerinde denemeye başlayacak. ABD’de Pfizer ile ortaklık yapan firma, deneme aşamasında Çin’de Shanghai Fosun İlaç Şirketi ile işbirliği içinde.
Inovio Pharma: 2020 sonuna kadar 1 milyon doz üretmeyi planlıyor
Merkezi Norveç’te bulunan Salgın Hazırlığı Geliştirme Koalisyonu’ndan (CEPI) 9 milyon dolarlık maddi destek alan Amerikan ilaç firması Inovio, 23 Ocak ve 29 Şubat arasında klinik öncesi deneyleri tamamladı. Bağışıklık tedavileri ve aşı üreten firma Nisan ayında ABD’de 30 katılımcıyla klinik deneylere geçmeyi planlıyor.
Firma, Çin ve Güney Kore’de de insanlar üzerinde aşıyı deneyecek. 3 ülkede aynı anda yürütülecek deneyler için 3 bin doz aşı hazır. Inovio, klinik deneylerin ilk sonuçlarını sonbaharda elde etmeyi ve ilave deneyler ile acil durumlarda kullanım için 1 milyon doz aşıyı yıl sonuna kadar üretmiş olmayı umuyor.
Aşı çalışmaları kapsamında Ology Bioservices firmasıyla ortaklığa giden Inovio, aynı zamanda ABD Savunma Bakanlığı’ndan da destek alıyor. Şirketin internet sitesinde yer alan açıklamada, “Klinik çalışmalarla süreci mümkün olduğu kadar hızlı bir şekilde ilerleterek şirket olarak amacımız acil durumlarda kullanılması olasılığı için aşının üretimini hızlandırmak. Savunma Bakanlığı’nın da desteğini arkasına alan Inovio, özellikle ülkenin askeri personeli için hızlı bir şekilde aşı üretmek amacıyla Ology ile ortak olmaktan memnuniyet duymaktadır,” ifadesi yer alıyor.
Johnson & Johnson: Acil kullanım için 2021 Ocak ayı öngörülüyor
Amerikan ilaç firması Johnson & Johnson (J&J), ABD hükümetiyle birlikte, Corona virüsüne karşı deneme aşamasında olduğu aşıdan 1 milyardan fazla doz üretmek için yeterli kapasiteyi oluşturmak amacıyla 1 milyar dolar yatırım yapacaklarını açıkladı.
J&J, virüse karşı üzerinde çalışılacak aşı adayını belirlediklerini, Eylül’e kadar insan üzerinde deneyleri başlatacaklarını açıkladı. Firma, 2021 başında, acil kullanım yetkisi altında aşıyı hazır hale getirmeyi hedefliyor.
British American Tobacco: Haziran ayından itibaren üretime başlayabileceğini belirtiyor
Dunhill ve Lucky Strike marka sigaraların üreticisi British American Tobacco, Amerika’daki biyoteknoloji biriminin tütün yapraklarından çıkarılan proteinleri kullanarak Corona virüsüne karşı aşı geliştirmeye çalıştığını açıkladı.
Firma, aşı üzerinde çalışan biyoteknoloji şirketi Kentucky BioProcessing’in hükümet dairelerinin ve uygun imalatçıların da desteğiyle Haziran ayından itibaren haftada bir ila üç milyon doz aşı üretebileceğini bildirdi.
Şu anda klinik öncesi deney aşamasında olan aşı, Corona virüsünün genetik diziliminin klonlanmış bir kısmını kullanarak antikorları üreten antijen elde ediyor. Antijen, daha sonra çoğaltılmak üzere tütün bitkisinin yapraklarına yerleştiriliyor. Toplanan tütün bitkisinden elde edilen antijenler saf hale getirilip Corona virüsüyle mücadele etmesi için vücuda aşı olarak enjekte ediliyor.
Heat Biologics: Herhangi bir tarih belirtilmiyor
ABD’de bulunan biyoteknoloji şirketi Heat Biologics de Miami Üniversitesi Miller Tıp Fakültesi ile yeni tip Corona virüsüne karşı bir aşı geliştiriyor. 17 Mart’ta Dünya Sağlık Örgütü’nün aşı çalışmaları listesine eklendiğini duyuran firma aynı zamanda aşının hızlı geliştirilmesi, üretimi ve dağıtımını sağlamak amacıyla hükümetten katkı alabilmek için “Biyogüvenlik İttifakı’’na katıldı.
2005 yılında kurulan ittifak, biyoterörizm patojenleri ve ortaya çıkan bulaşıcı hastalıklar da dahil olmak üzere ulusal güvenlik tehditlerine karşı ürün geliştiren Washington D.C. merkezli bir şirketler konsorsiyumu.
Novavax: Mayıs veya Haziran ayında klinik deneylere başlamayı planlıyor
Merkezi ABD’de bulunan biyoteknoloji firması Novavax, Şubat ayında yaptığı açıklamada hayvanlar üzerinde birkaç aşı adayının denendiğini ve insanlar üzerinde birinci faz deneylerin Haziran ayında başlayacağını açıklamıştı. Firma Mart ayında Norveç’te bulunan Salgın Hazırlığı Geliştirme Koalisyonu’ndan (CEPI) 4 milyon dolarlık maddi destek aldığını açıkladı. Aşının üretimi ise Emergent BioSolutions ile ortaklaşa gerçekleştirilecek.
Firma 2013 yılında Ortadoğu Solunum Sendromu’na (MERS) karşı da aşı geliştirmişti.
Sanofi: Onay süreci için en erken 2023 yılı öngörülüyor
Merkezi Fransa’da bulunan ilaç şirketi Sanofi de Corona aşısı geliştirmek için ABD Sağlık Bakanlığı’na bağlı Biyomedikal İleri Araştırma ve Geliştirme Kurumu (BARDA) ile işbirliği yapıyor. Sanofi, daha önce geliştirmeye başladığı ve Corona virüsü ailesinden olan Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS) aşısını temel alıyor. Ancak firma aşının birinci faz klinik deneylerine Mart 2021’den önce başlamayacak. Firma bir ila bir buçuk yıl içinde aşıyı insanlarda deneme aşamasına geçmeyi planlıyor. Şirket aşının onaylanması sürecinin ise en az 3 yıl alacağını belirtiyor.
Vaxart: Bu yılın ikinci yarısında klinik deneylere başlaması planlanıyor
Merkezi California’da bulunan Vaxart, 31 Ocak’ta aşı geliştirmeye başladığını duyurdu. Vaxart, tescilli oral aşı platformu VAAST’ı kullanarak tablet şeklinde ağızdan alınan bir aşı geliştirmeye çalışıyor. Firmanın insanlar üzerinde birinci faz deneylerine 2020’nin ikinci yarısında başlaması bekleniyor.
Clover Biopharmaceuticals: Klinik öncesi deney aşamasında
Merkezi Çin’de bulunan global biyoteknoloji şirketi olan Clover Biopharmaceuticals, protein temelli Corona virüsü aşı adayının araştırılması için İngiliz ilaç Firması GlaxoSmithKline (GSK) ile işbirliğine gittiklerini duyurdu. Firma ‘rekombinant’ bir altbirim aşı üzerinde çalışıyor.
Aşı Corona virüsünün S-Trimer denilen ve hücrelere bağlanarak viral enfeksiyona neden olan proteinini temel alıyor. Aşının klinik öncesi çalışmalarını Nisan öncesine kadar tamamlanması bekleniyor.
LineaRx ve Takis Biotech: Nisan ayı içinde hayvanlar üzerinde denenmesi bekleniyor
Applied DNA Sciences’in yan kuruluşu LineaRx, Takis Biotech ile 7 Şubat’ta Corona virüsü tedavisi için bir DNA aşısı geliştirmek üzere ortak bir girişim kurdu. İki firma Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR) temelli DNA üretim teknolojisi kullanarak aşı geliştirecek.
PCR teknolojisi, aşıda yüksek arılık, hızlı, antibiyotiksiz ve bulaşıcı bakterisiz üretim gibi avantajlar sağlıyor. Bu teknolojiyle üretilen aşı geni de, hastanın genetik yapısına girmeden etkili olabiliyor. Hayvanlar üzerinde test edilmek üzere beş DNA aşısı adayı gündemde. Aşılardan ikisi Corona virüsünün hücrelere kolay erişimini sağlayan “Spike” proteininin tamamını temel alıyor. Diğer üçüyse bu proteinin antijen parçaları üzerine geliştiriliyor. Antijen vücuda girdiğinde bağışıklık sistemi tarafından antikor üretimine yol açan yabancı moleküller olarak tanımlanıyor.
Entos Pharmaceuticals: Herhangi bir takvim verilmiyor
ABD’li ilaç firması Entos da Corona enfeksiyonlarını engellemek için ‘’Fusogenix ilaç dağıtım platformu’’nu kullanarak bir DNA temelli aşı geliştiriyor. Bu platform, yararlı genetik yükü doğrudan hücrelere taşıyan bir proteolipid protein aracı.
Entos’un amacı, Corona virüsü SARS-COV-2’den elde edilen çeşitli protein epitoplarını barındıran yararlı bir yük geliştirerek, enfeksiyonu engellemek için bağışıklık sistemini canlandırmak.
Generex: Önümüzdeki 5-9 ay içinde üretim ve dağıtım planlıyor
Merkezi Kanada’da bulunan biyoteknoloji şirketi Generex, de aşı geliştirmek için Çin Teknoloji Enstitüsü, Pekin Zhonghua Yatırım Fonu, Shandong Bilim Akademisi Biyoloji Enstitüsü ve Sinotek Uluslararası Endüstriyel Gelişim Ltd’nin de bulunduğu bir konsorsiyumla 6 milyon dolarlık bir anlaşma imzaladı.
Generex, kendi geliştirdiği “Ii-Key Bağışıklık Sistemi Aktivasyon Teknolojisi”ni, insanlar üzerinde denenecek bir Covid-19 peptiti geliştirmek için kullanacak. Peptitler, aminoasitlerin birbirlerine bağlanmasıyla oluşan protein alt birimleri.
Şirket internet sitesinde yayınladığı açıklamada önümüzdeki 5-9 ay içinde üretime ve dağıtıma başlamayı planlıyor.
Altimmune: Klinik çalışmaların 2020 son çeyreğinde başlaması öngörülüyor
ABD’de bulunan biyoteknoloji şirketi Altimmune, burun içi bir Coronavirüs aşısı geliştirmek için Birmingham Alabama Üniversitesi ile işbirliğine gidiyor. Tek doz formatında planlanan aşı için klinik deneylerde kullanılacak maddeyi geliştirmek üzere immünojenisite çalışmaları yürütüyor. Birinci faz klinik çalışmaların bu yılın Temmuz ile Eylül ayları arasında başlaması planlanıyor.
Altimmune, grip aşısı NasoVAX’ın da üreticisi.
ImmunoPrecise Antibodies: Herhangi bir tarih verilmiyor
Merkezi Kanada’da bulunan ImmunoPrecise Antibodies firması, 21 Şubat’ta Corona virüsüne karşı aşı ve antikor tedavisi programı başlattı. Firma, patentini aldığı “B Hücre Seçimi’’ ve “DeepDisplay’’ adlı keşif platformlarını kullanacak. B hücreleri, antikor denilen maddeler üreterek vücudun humoral (sıvısal) savunmasını gerçekleştiren lenfositler anlamına geliyor. Firma Corona virüsü tedavisi geliştirme çalışmalarında iki farklı yapay zeka platformunu da kullanacak.
MIGAL Araştırma Enstitüsü: Süreci hızlandırarak 3 ay içinde üretime geçmeyi amaçlıyor
İsrail’de bulunan MIGAL Araştırma Enstitüsü, kuş Corona virüsünün tedavisinde kullanılmak üzere geliştirilen “iltihaplı bronşit virüsü’’ (IBV) aşısının, Corona virüsü tedavisinde kullanılmak üzere değiştirilerek, yeniden geliştirildiğini duyurdu.
Modifiye edilen IBV aşısının klinik öncesi çalışmalarında etkili sonuçlar alındığı belirtildi.
Dört yıllık bir araştırma sonucu geliştirilen aşı, insandaki Corona virüsü ile genetik benzerlik gösteriyor. Aşının ağızdan alınacak formunun üretimi için ortak arayan MIGAL, süreci hızlandırmak ve bir an önce aşıyı piyasaya sürmeyi amaçlıyor.
Şirketin CEO’su önümüzdeki 2-3 ay içinde aşı üretimine geçmeyi ve güvenlik onayını da 90 gün içinde almayı planlıyor.
Tonix Pharmaceuticals: Herhangi bir tarih verilmiyor
ABD’de bulunan ilaç firması Tonix Pharmaceuticals, kar amacı gütmeyen araştırma kuruluşu Southern Research ile ortaklığa giderek TNX-1800 adını verdikleri bir Corona virüsü aşısı geliştirmeye başladı.
Aşı, atlarda görülen çiçek hastalığı virüsünün değiştirilerek yeniden geliştirilmesi esasına dayanıyor. TNX-1800’ün, Corona virüsü enfeksiyonuna neden olan virüsten elde edilen proteini aktive ederek, koruma sağlaması umuluyor.
AJ Vaccines: Herhangi bir tarih verilmiyor
Danimarka’da bulunan aşı firması AJ Vaccines de, Corona virüsünün doğal yapılarını taklit eden antijenleri üretecek bir teknoloji kullanarak aşı geliştirme çalışmalarını başlattı. Bu aşının, enfeksiyonlara karşı bağışıklık sisteminin mücadelesini güçlendirmesi planlanıyor.
