M.Ö. 1550 yılına ait eski Mısır papirüslerinde ilk olarak bildirilen cüzzam hastalığı tarih boyunca gündemini korumuştur. Tropik ve subtropik bölgelerde yaygın olan hastalık, özellikle sosyo-ekonomik durumu düşük, hijyenik koşulları kötü olan ülkelerde daha çok olmakla birlikte 120’den fazla ülkede halen görülmektedir.
Avrupa’da 12. ve 13. yüzyıllarda cüzzam açısından zirve noktasına gelinmiştir. Hastalığın tedavisi ya da kontrol altında tutulması için cüzzam evleri veya cüzzam hastaneleri yapılmıştır. Ancak bu hastaneler daha ziyade cüzamlıların inziva hayatı yaşadığı bir çeşit hapishane niteliğinde olmuştur. Bazılarında tedavi için çaba harcansa da ekonomik krizlerle birlikte evler ve hastaneler 14.yy’da kapatılmıştır. Tarih boyunca cüzzam insanların korkulu rüyası olmuştur.
Anadolu’da ise yüzyıllar önce Ege kıyıları ve adalar tecrit bölgeleri olarak kullanılmaktaydı. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’ya da Asya’dan göçlerle hastalar gelmekteydi. Cumhuriyet döneminde Lepra ile savaş başlatılmış ve önemli gelişmeler sağlanmıştır. Ülkemizde Cüzzam hastalığını elimine etmek amacıyla, Prof. Dr. Türkan SAYLAN ve Prof. Dr. Seyhan ÇELİKOĞLU’nun öncülüğünde 1976 yılında Cüzzamla Savaş Derneği kuruldu. Ardından 1978 yılında İstanbul Tıp Fakültesi’ne bağlı Lepra Araştırma ve Uygulama Merkezi kuruldu. Bakırköy’deki Lepra binaları onarıldı, yine bu hastalar için fizik tedavi ve rehabilitasyon merkezleri açıldı. Günümüzde İstanbul’da Lepra Deri ve Zührevi Hastalıkları Hastanesi adıyla hizmet veren dal hastanesi bulunmaktadır.
Lepra (Cüzzam hastalığı), etken bakteriyi keşfeden bilim adamının adına ithafen Hansen hastalığı olarak ta bilinmektedir. Hastalık etkeni, 1868 yılında Hansen tarafından tanımlanmış olan zorunlu intrasellüler bir mikroorganizma olan Mycobacterium lepra’dır. Hücre duvarında mikolik asit içeren mumsu bir kılıf mevcuttur. 12‐14 günde bir bölünerek yavaş çoğalır. Vücut dışında 7‐10 gün, nemli toprakta ise 46 gün yaşayabilir.
Lepra özellikle cildi, çevresel sinirleri, üst solunum yolu mukozasının üst yüzeyini ve gözleri etkileyen, tedavi edilmezse şekil bozuklukları ve yeti kaybına neden olabilen bir hastalıktır.
Esas olarak burun ve ağızdan yayılan damlacıklar yoluyla bulaşır. Temas yoluyla bulaş için, tedavi edilmemiş bir kişiyle uzun süreli ve yakın temas gerekir. Hastalık, hasta olan kişiyle el sıkışmak, sarılmak, yemek paylaşmak veya yan yana oturmak gibi sıradan kısa süreli temaslarla bulaşmaz.
Lepranın klinik formları klinik, bakteriyolojik, immünolojik ve histopatolojik kriterlere göre belirlenir. Buna göre lepranın dört klinik tipi vardır:
1. İndetermine lepra (IL)
2. Tüberküloid lepra (TT)
3. Lepromatöz lepra (LL)
4. Borderline lepra (BB)
a. Borderline tüberküloid lepra (BT)
b. Borderline lepromatöz lepra (BL)
c. Midborderline lepra (BB)
Lepra hastalığının tanısı aşağıdaki ana belirtilerden en az birinin bulunmasıyla konur;
- Çevresindeki deriden soluk veya kırmızımsı görünen deri bölgesinde kesin duyu kaybı
- Çevresel sinirin kalınlaşması veya genişlemesi ile birlikte duyu kaybı ve/veya o sinir tarafından sağlanan kaslarda zayıflık
- Deriden alınan smear testinin pozitif çıkması
Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği çok ilaçlı tedavi protokolü uygulanarak hastalık 6-12 ay gibi kısa bir sürede tedavi edilebilir. Tedavide dapson, rifampisin veya klofazimin kullanılmaktadır. Erken tanı konulduğunda tedavisi kesin olarak yapılabilen bir hastalıktır. Ülkemizde ve dünyada lepra tedavisi ücretsiz olarak yapılmaktadır.
Cüzzamla ilgili damgalamayı ortadan kaldırmak ve hastalıktan etkilenen insanların onurunu yüceltmek amacıyla, her yıl Ocak ayının son Pazar günü Dünya Lepra Günü olarak anılmaktadır. 2024 Dünya Lepra Günü’nün teması “Beat Leprosy, Cüzzamı Yenmek“ olarak belirlenmiştir. Bu tema, hastalığı ortadan kaldırmaya yönelik tıbbi çabaların yanı sıra cüzzamın sosyal ve psikolojik yönlerini de ele alma ihtiyacının güçlü bir hatırlatıcısı olarak benimsenmelidir.
- https://www.who.int/news-room/events/detail/2024/01/28/default-calendar/world-leprosy-day-2024
- Serdar, M. / Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. II, (2014): 100-110
- GENÇBAY MB, KÜLTÜR A, ÖZÜÇELİK ŞA, İ ÖZÜÇELİK DN. Lepra Hastalarındaki El, Ayak ve Göz Bozuklukları Turkiye Klinikleri J Med Sci. 2019;39(1):83-8Doi: 10.5336/medsci.2019-64861
