Günümüz iþ hayatýnda çalýþanlarý feshe karþý korumak için birtakým düzenlemeler ve kanunlar çýkarýlmýþtýr. Geçerli bir sebep olmadan çalýþanýn iþine son verilmemesini ifade eden iþ güvencesi uygulamalarý da devamlý tartýþma konusu olmuþtur. Ýþ güvencesi, geçerli neden olmadan iþ sözleþmesinin feshedilememesine, feshedilmesi halinde ise iþe iade edilmesine iliþkin düzenlemeleri kapsar. Bu yazýda iþ güvencesi kapsamýnda geçersiz nedenle yapýlan feshin sonuçlarý ele alýnacaktýr.
Ýlgili Ýþ Kanunun 21.maddesinde ele alýndýðý þekli ile ‘ Ýþverence geçerli bir sebep gösterilmediði veya gösterilen sebebin geçerli olmadýðý mahkemece veya özel hakem tarafýndan tespit edilerek feshin geçersizliðine karar verildiðinde, iþveren, iþçiyi bir ay içinde iþe baþlatmak zorundadýr. Ýþçiyi baþvurusu üzerine iþveren bir ay içersinde iþe baþlatmaz ise, iþçiye en az dört aylýk ve en çok sekiz aylýk ücret tutarýnda tazminat ödemekle yükümlüdür.’ hükmü gereði geçerli olmayan feshin sonuçlarý dikkate çekilmeye çalýþýlmýþtýr. Maddenin gerekçesinde de iþçinin fesih bildirimine itirazý ve bunun yöntemi düzenlenmiþtir. Ýþveren fesih bildiriminde sebep göstermediyse veya iþçi gösterilen sebebin geçerli olmadýðý kanaatinde ise, fesih bildirimin kendisine teblið tarihinden itibaren bir ay içinde iþ mahkemesinde dava açýlabilecektir.
Bu tür davalarda iþe iadenin kolaylaþtýrýlmasý için dava açma süresi ile yargýlama süresi kýsa tutulmuþtur. Ýþe iade davasý iþ akdi feshinden itibaren 1 ay içersinde açýlmasý gerekmektedir. Ýþe aide dava süreçleri yasa da kýsa tutulmuþsa da seri yargýlama usulüne uygun yapýlacaðý belirtilse de hala yargýla süreçleri yüksek yargý dahil uzunca bir zaman aldýðý kaçýnýlmazdýr. Bu da yargýnýn dosya yoðunluðunun fazla olduðu anlamýna gelmektedir. Ayrýca her bölgede uzman iþ mahkemelerinin olmayýþý asliye hukuk mahkemeleri tarafýndan davalara bakýlmasý da ayrý konudur. Bu durumun biraz olsa rahatlamasý ve hýzlý yargýlama sürecine geçilmesi ve adaletin gecikmemesi için iþ mahkemelerinin sayýsýnýn arttýrýlmasý yerinde olacaktýr.
Fesih bildirimine tekrar dönecek olursak feshin geçersiz olduðuna ve iþçinin iþe iadesine mahkeme tarafýndan karar verilmesi halinde iþçinin kararý kendine teblið edildikten 10 gün içersinde tekrar ayný iþyerinde çalýþmak için iþveren baþvurmasý gerekmektedir. Eðer yasada belirtildiði gibi dava 4 ayda sonuçlanmýþsa iþçinin kýdemine 4 ay eklenecektir yani çalýþýlmýþ gibi kabul edilecektir. Ama 4 aydan fazla sürmesi durumunda ise bu süreden fazlasý kýdemden sayýlmayacaðý için iþçinin hak kaybýna yol açacaðý aþikardýr. Ýþte bu yüzden yargýlama süresinin kýsa sürmesi maðduriyetleri de ortadan kaldýracaktýr.
Ýþveren iþçinin sözleþmesini bildirim sürelerine uymaksýzýn haklý fesihle yani tazminatsýz fesh edecekse ( 4857 /25 md. I-II-III bentlerine göre ) iþçi feshin bu maddeye uygun olmadýðý iddiasý ile de iþe aide davasý açabilecektir. Böyle bir davada mahkeme, gösterilen nedenin haklý olmadýðý sonucuna ulaþýrsa bu kez geçerli neden olup olmadýðýný inceleyecektir. Eðer mahkeme iþçin iþ akdi feshinin haklý deðil de iþçinin davranýþý veya performansý ile ilgili olduðunu tespit ederse iþçinin savunmasýnýn alýnýp alýnmadýðýna ( Ýþ Kanunun 19.md. / geçerli sebeplerde iþçinin savunmasýnýn alýnma þartý) bakacaktýr. Eðer alýnmamýþsa usulen yapýlan fesih geçersiz sayýlacaktýr.
Ýþçi davayý kazandýðýnda daha önce belirtilen 10 günlük süre içersinde iþverene baþvurmazsa iþveren tarafýndan yapýlmýþ fesih 4857 sayýlý Kanun’un 21/5 md. Hükmüne göre geçerli sayýlacaðýndan, iþveren yalnýzca bu hükmün sonuçlarýndan sorumlu olacak yani iþe iade tazminatý ve boþta geçen 4 aylýk sürenin ücretini ödemekten kurtulacak yalnýzca kýdem ve ihbar tazminatý ödeyecektir. Eðer iþverene 10 günlük süre içersinde baþvurur iþveren de 1 aylýk süre içersinde kabul ederse kiþiye yalnýzca boþta 4 aylýk ücret tahakkuk ettirilir eðer ödenmiþ kýdem ve ihbar tazminatý varsa iþçinin muhtemel gelecek ücretlerinden mahsup edilir. Bir baþka bir durum olarak iþçinin yasal süresi içersinde baþvurup iþveren yasal süre içersinde kabul etmezse o zaman mahkemenin verdiði iþe iade tazminat süresi ve boþta geçen süre iþçiye ödenme zorunluluðu ortaya çýkar. Eðer iþçi iþe kabul edilip ödenmiþ tazminat geri istendiðinde iþçi geri ödemekte direnirse bu durum iþveren bakýmýndan iþçinin iþ sözleþmesinin geçerli nedenle feshi anlamýna gelebilir. Böyle bir durumda iþveren iþe baþlattýðý iþçisinin iþ akdini geçerli nedene dayalý olarak feshedecek olursa iþçiye ikinci bir tazminat ödeme yükümlülüðü bulunmayacak yalnýz daha önce ödenmiþ tazminat ile sonradan hak edilen tazminat arasýnda 4 aylýk boþta geçen süre de hesap edileceðinden bir miktar tazminat farký ortaya çýkacaðýndan bunun ödenmesi yerinde olacaktýr.
Ýþ Kanunu’nun özellikle kayýt dýþý ekonominin çok ciddi olduðu ve ekonomik açýdan yeni yeni kendini toparlayan ve istikrarý yakalayan ülkemizde çok önemli olduðu böyle konularýn daha ciddi ele alýnarak hak kayýplarýný ortadan kaldýrmasý açýsýndan ve iþçi yararýna yorum ilkesini ayrýca ‘ feshin son çare’ olduðu ilkesinin de asla unutulmamasý gerektiðini hatýrlatmak isterim.
