Plastikler modern hayatın getirdiği en önemli ürünlerin başında geliyor. Evinizde, iş yerinizde kullandığınız ürünlere bir bakın. Muhakkak bir yerlerde mutlaka plastik var. Bu yazıyı yazarken kullandığım klavye bile çok büyük oranda plastikten oluşuyor. Doğru kullanımında çok yararlı olan plastikler pek çevre dostu değil ne yazık ki. Bilinçsizce çevreye atılan plastiklerin doğada yok olması yüzlerce yıl sürebiliyor ve pek çok canlıya da zarar veriyor. İnsan da plastiklerden doğrudan zarar göre canlılar arasında. Örneğin su içtiğimiz pet şişelerin içeriğinde bulunan bisfenol A molekülü eğer su içine sızarsa kalp hastalığı riskini artırabiliyor.
Plastikler PXR’yi Aktifleştiriyor
Amerika’da University of California’da çalışan Changcheng Zhou ve ekibinin fareler üstünde yürüttüğü araştırmada plastiklerin canlı vücuda ne yaptığı açığa kavuşturuldu. Araştırmacılar plastikleri daha uzun ömürlü yapmak için kullanılan ftalat adlı bir kimyasal plazma kolesterol seviyesini yükselttiğini keşfetti. Plastiklerle beraber vücuda alınan disikloheksil ftalat (DCHP) hücre içinde pregnane X reseptörüne güçlü bir şekilde bağlanıyor. Pregnane X reseptörü (PXR) hücrelerin içine giren yabancı maddelere karşı çok hassas olan bir çekirdek reseptör proteinidir. DCHP önce PXR’ye bağlanıyor ve onu aktifleştiriyor. Aktifleşen PXR, DCHP’nin vücuttan atılması için sitokrom P450’nin sentezi için tranksripsiyon faktörü görevi görüyor ve sitokrom P450’nin daha fazla sentezlenmesini sağlıyor.
Sitokrom P450 aslında bir enzim süper ailesidir. Bu proteinler çeşitli maddelerin oksitlenmesinden ve vücuda atılmasından sorumludur. Oksijenli solunumda da çok önemli bir rol oynarlar. Burada sitokrom P450’ler DCHP’nin hücreden atılmasında rol oynuyorlar. Ayrıca kolesterol sentezinde de bu proteinlerin ciddi bir işlevi vardır. Bu ailenin birçok üyesi kolesterol üretimini hızlandırır. Dolayısıyla DCHP’nin hücre içine girmesi kolesterol artışına yol açıyor.
DCHP’nin Yan Etkileri Tam Bilinmiyor
DCHP Amerika Çevre Koruma Ajansı’nın risk değerlendirmesinde bulunurken yüksek öncelik verilmesini tavsiye ettiği maddelerden biridir. Aslında DCHP’nin insanlar üzerindeki yan etkileri hakkında çok fazla bilgiye sahip değiliz. Bu tür bilimsel araştırmalar sayesinde insan vücudundaki etkileri ortaya çıkıyor. Ancak bu da çok yavaş su yüzüne çıkıyor. Araştırmacıların bu çalışması DCHP’nin ile kolesterol ve kalp hastalıkları üzerindeki etkisini gösteren ilk araştırma olma özelliği taşıyor.
Gıda paketlerinden ve ambalajlardan ne kadar plastiğin besinlere sızdığını tam olarak biliyor muyuz? Bu konuda yapılmış araştırmalar ürünlerin taşınma esnasındaki sıcaklık ve basınç gibi farklı koşullarını kapsıyor mu? Eğer yiyecek ve içecekler yoluyla bu tür plastikleri vücudumuza alıyorsak bunların vücut üstündeki etkisini çok iyi tespit etmeliyiz. Zhou’nun ekibi fareler üstünde DCHP’nin etki mekanizmasını keşfederek plastiklerin kolesterol ve diğer kalp hastalıkları üstündeki etkisini daha iyi anlamamıza yardımcı oldu.
Zhou’nun çalışma ekibi ayrıca DCHP’ye maruz bırakılan farelerin bağırsaklarında dolaşım halinde normalden daha fazla seramit bulunduğunu gözlemledi. Seramitler hücre zarında bulunan lipid moleküllerden biridir. Hücre zarında çok önemli işlevleri bulunmasına karşın kan dolaşımında serbest halde bulunması dolaşım problemlerine neden olabilir. Bu tür lipid moleküllerin kanda serbest halde bulunması ve birikmesi zaman içinde kalp damar hastalıklarına davetiye çıkarabilir.
Hazırlayan: Çağlayan Taybaş
www.sinirbilim.org/plastikler-kalp-damar-hastaliklari/
Kaynaklar
