Tütün kullanımı, her yıl 8 milyondan fazla insanın ölümüne yol açmakta ve bu ölümlerin 1.3 milyonu da sigara içmeyenlerin içenlere ait sigara dumanına maruz kalması sonucu olmaktadır. Sigara dumanına maruz kalma ile ilgili ilk epidemiyolojik çalışmalar, 1960’larda yayınlanmaya başlanmış ve sigara içmeyenlerde sigara dumanının akciğer kanserine yol açtığı 1980’lerde kanıtlanmıştır. İlk defa 2006 yılında Amerikan Halk Sağlığı Raporu’nda “İkinci el duman” terimi kullanılmış ve insan sağlığına ciddi zararları olduğu vurgulanmıştır. İkinci el duman (çevresel duman); sigara, puro veya pipo gibi duman çıkaran tütün ürünlerini kullanan kişilerin içlerine çektikten sonra tekrar geri üfledikleri ana duman ve içerken ağız kenarından sızan yan dumanın karışımından oluşur. Yan dumanda bazı toksik maddeler ana dumandan daha fazla miktarda bulunur ve hızla ortama yayılırlar. Bu nedenle son yıllarda üçüncü el duman terimi de kullanılmaya başlanmıştır. Çünkü ortama yayılan toksik maddeler, halı, döşeme, koltuklar gibi yüzeylerde birikerek ortamdaki diğer kişiler tarafından solunarak, yüzeylere dokunma yoluyla deriden veya ağızdan vücuda girerek ciddi sağlık zararlarına yol açarlar. Araştırmalarda ortama yayılan bu küçük zararlı partiküllerin sigara içilen evlerde içilmeyen evlere göre 2-10 kat daha fazla olduğu gösterilmiştir. Üstelik bu toksik maddeler, sigara içildikten aylar hatta yıllar sonra bile ortamda kalmaktadır. Ancak duvarların yeniden kaplanması veya boyanması, halıların, koltukların değişmesi veya profesyonel olarak temizlenmesi sonucunda ortadan kaldırılabilirler.
İkinci el dumanda nikotin ve nitrozamin gibi pek çok kanserojen madde bulunmaktadır. Bu zararlı maddeler, çevreye yayılan partikül örneklerinde direk ölçülebildiği gibi, ikinci ve üçüncü el dumana maruz kalan sigara içmeyen kişilerden alınan kan, idrar, tükrük ve saç teli örneklerinde nikotin ve kanserojen maddelerin metabolitleri de ölçülebilir. Otuz bir ülkenin katıldığı bir araştırmada, sigara içilen evlerde yaşayan çocukların saç tellerinde bakılan nikotin düzeyinin sigara içilmeyen evlerdeki çocuklara göre 2 kat daha yüksek olduğu gösterilmiştir.
İkinci El Dumanın Sigara İçmeyen Erişkinlerdeki Etkileri
Amerikan Halk Sağlığı raporunda da belirtildiği gibi İkinci el dumanın akciğer kanseri için önemli bir risk faktörü olduğu kanıtlanmıştır. İkinci el dumanın kanser riski aktif içiciliğe göre daha düşük olmakla birlikte doğumdan ölüme yaşam boyu devam eden bir risk olduğu göz ardı edilmemelidir. Eşi sigara içen kadınlarda akciğer kanser riskinin %27 oranında arttığı, iş yerinde ikinci el dumana maruz kalanlarda da 1.2 kat arttığı gösterilmiştir. Çalışmalarda kanser tipleri arasında en çok küçük hücreli akciğer kanseri ile ikinci el duman arasında ilişki bulunmuştur. Kanser dışında ikinci el duman maruziyetinin astım alevlenme, solunum fonksiyonlarında azalma, KOAH ve pnömoni riskini arttırdığını gösteren çalışmalar da vardır. Meta-analizlerde ikinci el dumanın koroner arter hastalığı ve koronerlere bağlı ölüm riskini en az %25-30 arttırdığı gösterilmiştir. Başka bir çalışmada da ikinci el dumana ara sıra maruz kalan kadınlarda koroner arter hastalık riskinin 1.5 kat; düzenli maruz kalanlarda ise 1.9 kat daha yüksek olduğu gösterilmiştir. Ayrıca inme ve diyabet riskini arttırdığı da kanıtlanmıştır.
İkinci el duman tüm sebeplere bağlı ölümlerin %1’ini oluşturmaktadır. Bu riskler sigara içenlerle aynı evde yaşayanlarda olduğu kadar sigara içilen işyerlerinde çalışanlarda da yüksektir.
İkinci El Dumanın Çocuklardaki Etkileri
Çocukların dumana maruziyetleri henüz anne karnındayken başlamaktadır. İkinci el dumana maruz kalan gebelerde sigara dumanındaki zararlı maddelerin plasenta yoluyla bebeğe geçtiği ve bebeklerin fiziksel, zihinsel gelişimlerini olumsuz etkilediği gösterilmiştir. İkinci el duman, düşük doğum tartısı, erken doğum, anne karnında bebek ölümü, doğumdan sonra ani bebek ölümü risklerini arttırır. Bebeğin zihinsel gelişimi üzerine de olumsuz etkileri olan ikinci el duman, çocuklarda orta kulak iltihabı, üst solunum yolu enfeksiyonları, bronşit ve pnömoni gibi alt solunum yolu enfeksiyonları, solunum zorluğu, astım hastalığı, astımı olan çocuklarda atak risklerini arttırır. Annesi sigara içen çocukların solunum yolu enfeksiyonları nedeniyle hastaneye yatış risklerinin %50 daha fazla, anneler çocuklarını kucağında taşırken içiyorsa bu riskin %73, beslerken içiyorsa %95 daha fazla oranda olduğu gösterilmiştir. İkinci el dumana maruz kalan çocuklarda “Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Sendromu” da daha yüksek oranda görülmektedir. Löseminin en önemli sebebi olan “benzen” ikinci el dumanda yüksek oranda bulunduğu için sigara içen anne-babaların çocuklarında lösemi riski daha yüksektir.
Elektronik Sigaralarda Pasif İçicilik
Elektronik sigaralar, nikotin ihtiva eden solüsyonun bir cihaz aracılığı ile ısıtılarak kullanıcı tarafından aerosollerin inhale edilmesi ve sonra tekrar dışarıya üflenmesi yoluyla kullanılır. Dışarıya üflenen aerosoller, nikotin, uçucu organik bileşikler, ultra ince partiküller ve kansere yol açan diğer toksinleri içerirler. Hatta aerosoller içindeki ultra ince partiküller, sigara dumanındakine göre hem daha ince hem de daha yüksek orandadır. Ultra ince partiküller, solunum yolu irritasyonu ve astım ataklarına; damar harabiyeti yaparak kalp krizlerine yol açabilir. Aerosollerin içinde en azından 10 adet toksik madde olduğu kanıtlanmıştır. Bunlar, asetaldehit, benzen, kadmiyum, formaldehit, izopron, nikel, nikotin, nitrozamin, kurşun ve toluendir. Ayrıca aerosol içeriğinde bulunan propilen glikolün de kısa süreli maruziyette göz, boğaz ve havayolu irritasyonuna; uzun süreli maruziyette astım gelişmesine yol açtığı kanıtlanmıştır. Propilen glikol, ısındığı zaman kanserojene dönüşmektedir. Ultra ince partiküller, e-sigara içilen ortama yayılarak üçüncü el duman etkisi de yaratmaktadır. Sonuç olarak; endüstri tarafından zararsız, sadece su buharı olarak sunulan e-sigara aerosollerinin toksik ve kanserojen maddeler içerdiği için uzun vadede pek çok hastalık ve kansere yol açması beklenmektedir.
İkinci ve Üçüncü El Duman Nasıl Engellenebilir?
Dünya Sağlık Örgütünün 21 Mayıs 2003 tarihindeki genel kurul toplantısında kabul edilen “Tütün Kontrol Çerçeve Sözleşmesi (TKÇS)” 40 ülkenin onay vermesi ile 21 Şubat 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye bu sözleşmeyi 28 Nisan 2004 tarihinde imzalamış ve TBMM’de onaylanmıştır. Sözleşmenin önsözünde bu sözleşmeyi imzalayan tüm ülkelerin halkın sağlığının korunması konusunda kararlılık göstermesi gerektiği vurgulanmıştır. Sözleşme, 11 bölüm içinde toplam 38 maddeden oluşmaktadır. Üçüncü bölümün 8. maddesi bu konu ile ilgilidir ve sözleşmenin en önemli maddesidir. Bu maddeye göre sözleşmeyi imzalayan ülkeler, kapalı işyerlerinde, toplu taşıma araçlarında, kapalı kamu alanlarında ve gerektiğinde kamuya açık diğer yerlerde tütün dumanına maruz kalmayı engellemek için ulusal yasalarla belirlenen resmi önlemler almak zorundadır. Türkiye’de 03.01.2008 tarihinde TBMM’de 5727 sayılı “Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun” kabul edilmiştir. Bu kanuna göre tüm kapalı ortamlarda, toplu taşıma araçlarında, taksilerde, okul ve hastane bahçelerinde, çocuk parklarında sigara içmek yasaktır. Yürürlüğe girdiği ilk yıllarda denetimler daha sıkı yapılmış olmakla birlikte, son yıllarda kapalı alanlarda sigara içme yasağının gerekleri denetlenmemektedir. Ne yazık ki şu anda restoranlar başta olmak üzere pek çok kapalı ortamda sigara ve e-sigara içilmektedir.
Türk Toraks Derneği olarak, bu konuda mevcut kanuna rağmen kapalı alanlarda sigara içilmesine izin veren ve bu fırsatı kullanıp kapalı alanlarda sigara içmekten imtina etmeyen içicilerin, sigara içmeyenlerin sağlık hakkını gasp ettiklerinin ve başta çocuklar olmak üzere toplum sağlığını bile isteye bozduklarının farkına varmalarını istiyor; kamu otoritelerinden etkin denetlemelerin ve kanunun uygulanmadığı durumlar için yaptırımların ivedilikle hayata geçirilmesini talep ediyoruz.
Türk Toraks Derneği
KAYNAKLAR
1- World Health Organisation (WHO). Tobacco. https://www.who.int/en/news- room/fact-sheets/detail/tobacco
2- Up To Date. https://www.uptodate.com/contents/secondhand-smoke-exposure-effects- in-
adults?search=passive%20smoking&source=search result&selectedTitle=1%7E150&
usage type=default&display rank=1
3- Cameron P, Kostin JS, Zaks JM, et al. The health of smokers’ and nonsmokers’ children. J Allergy 1969; 43:336.
4- Trichopoulos D, Kalandidi A, Sparros L, MacMahon B. Lung cancer and passive smoking. Int J Cancer 1981; 27:1.
5- International Agency for Research on Cancer (IARC). IARC Monographs on the Evaluation of the Carcinogenic Risk of Chemicals to Humans: Tobacco Smoking. 1986.
6- US Department of Health and Human Services (USDHHS). The health consequences of involuntary exposure to tobacco smoke. Centers for Disease Control and Prevention, Rockville, MD, 2006.
7- International Agency for Research on Cancer (IARC). IARC Monograph 83: Tobacco
smoke and involuntary smoking. Lyon, France 2002.
8- Oberg M, Jaakkola MS, Woodward A, et al. Worldwide burden of disease from exposure to second-hand smoke: a retrospective analysis of data from 192 countries. Lancet 2011; 377:139.
9- US Department of Health and Human Services. The health consequences of smoking-
50 year of progress: A report of the Surgeon General. Atlanta, GA: US Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention,
National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion,
Office on Smoking and Health, 2014.
10- American Nonsmokers’ Rights Foundation (ANRF). Health effects of secondhand smoke on children. https://no-smoke.org/health-effects-secondhand-smoke-children/
11- American Nonsmokers’ Rights Foundation (ANRF). Electronic Cigarette Devices and Secondhand Aerosol. https://no-smoke.org/electronic-smoking-devices-secondhand- aerosol/
12- WHO Framework Convention on Tobacco Control. (ISBN 9789241591010). WHO, Geneva: 2003.
