Kemik iliği nakli, ciddi bir kan hastalığı, immün sistem hastalığı, kanser veya genetik hastalığın tedavi seçeneklerinden biri olarak karşımıza çıkıyor.
Hastalığın türüne ve hastanın genel durumuna göre kemik iliği naklinin farklılaştığını belirten Türkiye İş Bankası grup şirketleri arasında yer alan Bayındır Sağlık Grubu, Bayındır Söğütözü Hastanesi Hematoloji ve Kemik İliği Nakli Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ali Uğur Ural, Dünya Kemik İliği Bağışçıları Gününe özel açıklamalarda bulundu.
Kemik iliği nakli işlemi, kemik iliği nakli, kök hücre nakli, hematopoetik kök hücre nakli gibi çeşitli terimlerle tanımlanıyor. Bu terimlerin hepsi, kanı oluşturan ana hücrelerin kemik iliğini yenilemek üzere nakledilmesini veya yüksek dozda kemoterapinin etkisinden korunmak üzere saklanmasını ve yüksek doz kemoterapiden sonra kullanılmasını içeriyor.
Bulaşıcı hastalığı, kan hastalığı, aktif viral hastalığı ve kronik hastalığı bulunmayan sağlıklı bireylerin yapacağı kök hücre bağışı ile lösemi, lenfoma, multiple myeloma gibi kan hastalıklarının tedavisinin sağlanabileceğini söyleyen Bayındır Söğütözü Hastanesi Hematoloji ve Kemik İliği Nakli Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ali Uğur Ural, “Başka bir kişiden yapılacak (allojeneik) kök hücre naklinde verici olarak öncelikle kardeşler uygunluk açısından taranıyor. Uygun verici olmadığı takdirde akraba dışı vericilerin araştırılmasına başlanıyor. Bununla ilgili en önemli kuruluş Sağlık Bakanlığı ve Türk Kızılayı iş birliği ile yürütülen TÜRKÖK olup, kan kök hücre bağışçısı olmak isteyen 18-50 yaş aralığındaki tüm sağlıklı kişilerin 5ml kan vererek ve doku tip tayinlerinin yapılarak, bu listeye dâhil olmaları mümkün oluyor. Verilerin sisteme girilmesinden sonra herhangi bir zamanda, dünyanın herhangi bir yerinden bu verilere uygun kemik iliğine ihtiyaç duyulabiliyor. Böyle bir ihtiyaç duyulduğunda vericiye haber verilerek, hala gönüllü olup olmadığı soruluyor ve yanıt olumlu ise nakil işlemi gerçekleştiriliyor” dedi.
HASTALIĞIN TÜRÜNE GÖRE NAKİL ÇEŞİDİ DEĞİŞİYOR
İki çeşit kemik iliği nakli olduğunu söyleyen Prof. Dr. Ali Uğur Ural, nakil çeşitleri hakkında detaylı bilgiler aktardı:
Allojeneik Kemik İliği Nakli: Kemik iliği hastaya uygun bir kişiden alınır. Herhangi bir hastalık kemik iliğini tuttuğu zaman, kemik iliği çalışmadığı zaman veya kemik iliği anormal hücre ürettiği zaman başka bir kişiden kemik iliği nakli etkin bir tedavi yöntemi olabilir. Kardeşler, akrabalar veya akraba dışı yabancı gönüllüler burada verici olabilirler. Alıcı ve verici arasında kan grubu uyumu gerekmez ancak doku antijenlerine moleküler düzeyde bakılarak tam uyum aranır.
Otolog Kemik İliği Nakli: Kişinin sağlam olan kendi kemik iliği kullanılır. Lenf kanseri, multiple myeloma veya bazı diğer kanser tiplerinde, daha yüksek dozda kemoterapi kullanımına imkan sağlamak üzere daha önce alınıp saklanan kemik iliğiniz, kemoterapiden sonra hastaya tekrar geri verilir. Böylece sağlam kemik iliği, yüksek dozda kemoterapinin etkisinden korunmuş olur.
HER HASTALIK İÇİN NAKLİN YAPILACAĞI DÖNEM FARKLI
Her hastalık için kemik iliği naklinin yapılacağı ideal dönemin farklı olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Ali Uğur Ural, naklin uygun zamanı için detaylı açıklamalarda bulundu: “Kötü risk faktörlerinin var olduğu akut lösemilerde hastalık kontrol altına alınır alınmaz, birçok lenf kanserinde hastalık tekrarı sonrası sağlanan ikinci hastalık kontrolünde, multipl myelomada ise hastalık kontrolü sağlandıktan hemen sonra nakil yapılması gerekir. Ancak bu durumlar kök hücre vericisinin bulunması, naklin tipi, hastalık kontrolünün derecesi, risk faktörleri, hastanın genel durumu gibi faktörlerden de etkilenir. En uygun nakil zamanı ve tipi nakil ekibince kararlaştırılıp hasta ile paylaşılır, görebileceği fayda ve oluşabilecek riskler de hastaya izah edilir.”
HASTANIN GENEL DURUMU KEMİK İLİĞİ NAKLİ İÇİN YAŞTAN DAHA ÖNEMLİ
Kemik iliği nakli yapılması için kabul edilen genel yaş sınırlamalarının bulunduğunu ancak hastanın genel durumunun yaştan daha önemli bir faktör olarak olduğunu belirten Prof. Dr. Ali Uğur Ural, “Hastanın nakil için yaşı uygun olsa da hayati organların görev bozuklukları nedeniyle nakil olamayan hastalar olduğu gibi, özellikle otolog nakil adaylarında yaş önemli bir engel teşkil etmeyebilir. Nakil öncesi hazırlama kemoterapisi sonrası hastaya verilen kök hücrelerin yeşerip, yeterli düzeyde kan yapabilir duruma gelmesi, nakil başarısı için şarttır. Bu dönem naklin tipine, uygulanan hazırlama rejimine, verilen kök hücrelerin kalitesine, sayısına ve hastanın durumuna göre değişiklik göstermekle birlikte genellikle 10 ila 20 gün civarındadır. Nakil ünitesinde kalma süresi ortalama 2 ila 4 hafta kadardır. Kemik iliği nakli için uygulanan hazırlama tedavisinin içeriğine göre nakil sonrası hastanın çocuk sahibi olma imkânı olmayabilir. Bu konu, nakilden önce nakil doktoru tarafından hasta ile paylaşılır ve sperm veya yumurta saklama gibi olasılıklar hakkında bilgi verilir” dedi.
NAKİL KADAR TAKİP SÜRECİ DE OLDUKÇA ÖNEMLİ
Kemik iliği naklinde, nakil sonrası takip nakil süreci kadar önemli olduğunu söyleyen Prof. Dr. Ali Uğur Ural, “Kök hücre nakli yapılan hastaların uzun yıllar takip edilmesi gerekir. Nakil sonrası problemler açısından özellikle enfeksiyonlar ve verilen kök hücrelerin alıcı vücudunun bazı organlarını yabancı bilip buna karşı reaksiyon geliştirmeleri ön plana geçer. Bu nedenle, bahsedilen enfeksiyonlara karşı korunmak ve doku reddi problemleri ile mücadele için taburcu olduktan sonra uygun bir yaşantı biçimi kadar, verilen ilaçların çok düzenli kullanılması ve doktorunuzun belirlediği uygun aralıklarla hastanın kontrolü çok önemlidir” diye konuştu.
