The Big Bang Theory dizisinin sevilen karakterlerinden biri olan Sheldon Cooper, komşusu açana dek kapıyı tam üç defa tıklar. Kapı üç defa vurulmadan evvel açılırsa, o yine de inatla üç defaya tamamlar. Her defasında, “orası benim oturduğum yer” diyerek kanepedeki aynı noktada oturur. Seyirci olarak, onun bu hareketlerini izlediğimizde onun kolayca “biraz takıntılı” birisi olduğunu söyleriz. Ancak gerçek hiç de öyle değildir. Çünkü söz konusu Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) ise ‘birazcık takıntılı’ olmak diye bir şey söz konusu değildir. Bu cümleleri gündelik hayatımızda, mükemmeliyetçi veya değişik türden davranışların sergilendiğini gördüğümüzde kolayca sarf ederiz. Kitaplarımızı alfabetik sırayla dizişimizin nedeninin belirtirken “Bende biraz takıntı (OKB) var da” diye geçiştiririz.
Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), kişinin kontrol edilemeyen ve tekrarlayan düşünceler (obsesyonlar) yaşadığı, tekrarlayan davranışlarda bulunduğu (kompulsiyonlar) veya her ikisini birden yaşadığı uzun süreli bir hastalıktır. OKB’si olan kişiler, ciddi sıkıntıya neden olabilecek veya günlük yaşamı etkileyebilecek, zaman alıcı semptomlara sahiptir. Ancak insanların semptomlarını yönetmelerine ve yaşam kalitelerini iyileştirmelerine yardımcı olacak tedaviler mevcuttur.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Nedir?
Bu cümleleri sarf etmek, gerçek bir hastalık durumu olan obsesif kompulsif bozukluğu basite indirmekten başka bir şey değildir. Bu hastalıkta kişi, kontrol dışı sürekli tekrarlayan düşüncelere sahiptir ve bunları ortadan kaldırıp rahatlamak için çeşitli davranışsal ritüelleri ortaya koyar. Birinde birazcık obsesif kompulsif bozukluk var demek ile, birinde birazcık astım veya birazcık diyabet var demek aynı şeydir. Bunun ne kadar saçma olduğu ortadadır. Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) insanların sürekli belirli düşünce kalıplarına sahip olduğu ve rutin işleri tekrarladığı zihinsel rahatsızlıktır. Bu rahatsızlıktan muzdarip kişiler düşüncelerini veya faaliyetlerini kontrol edemeyebilirler. Yaygın özellikleri sürekli el yıkama, eşyaları sayma ve kapının kilitli olup olmadığı kontrol etmektir.
Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), takıntılar olarak bilinen istenmeyen düşünce ve korkulardan oluşan bir modele sahiptir. Bu takıntılar sizi kompulsiyon olarak da adlandırılan tekrarlayan davranışlara yönlendirir. Bu takıntı ve kompulsiyonlar günlük aktivitelerin önüne geçer ve birçok sıkıntıya neden olur. Sonuçta stresinizi hafifletmek için kompulsif eylemler yapmaya yönlendirildiğinizi hissedersiniz. Bu OKB’nin kısır döngüsüdür. OKB genellikle mikropların bulaşmasından aşırı korkmak gibi belirli temalar etrafında yoğunlaşır. Kirlenme korkusunu hafifletmek için ellerinizi ağrıyana ve çatlayana kadar tekrar tekrar yıkayabilirsiniz. OKB’niz varsa, bu durumdan utanabilir, utanabilir ve hayal kırıklığına uğrayabilirsiniz. Ancak tedavi etkili olabilir.
Sürekli Kontrol Hastalığı
OKB Action-İngiltere konuşmacılarından biri olan Olivia, arabanın kapısını kapattım mı veya ocağı açık mı bıraktım gibi endişeleri taşımanın oldukça yaygın olduğunu söylüyor. “Böyle bir durumda, normal bir birey, muhtemelen açık unuttuğu şeyi ya kontrol eder ya da boşverir. Ancak OKB’li birey içinse bu endişeler aşılamaz ve gün boyu onlarla uğraşılır.”
Örneğin OKB’li bir kadın işe gitmeden önce, tam bir saat oyunca arabasının kapısını tekrar tekrar kontrol edebilir. Ya da başka bir durumda, OKB’li bir adam evinden çıkmadan önce tüm aletleri defalarca üst üste kontrol eder. Böylece evinin yanmasını önlediğine inanır. Yola çıktığındaysa, eve geri dönüp o tekrarlarını yeniden yapmaya mecbur hisseder. Obsesif kompulsif bozukluk, birçok insan için yaşam kalitelerini oldukça sekteye uğratan, köklü bir durum olabilir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk ve Takıntılı Olmak
Biraz takıntılı olmak deyimini, popüler kültürde her gördüğümüz kontrollü ve kesin davranış sonrasında kullanıyoruz. Bu durum, hastalığı ciddiye almaktan uzak oluşumuzu net bir şekilde ortaya koyuyor. Dahası, OKB’li bireylerin kendilerini yaftalanmış hissedip açık olmaktan çekinmelerine de yol açmaktadır.
OKB’nin kesin nedeni saptanmamış olsa da, hastalık kendini birçok boyutta göstermektedir. Medyanın çoğunluğu, OKB’nin belli türlerine yoğunluk vermiştir. Mesela düzeni, tertipli olmak veya mikroplardan korkmak. Oysa ki obsesif kompulsif bozukluğun diğer türlerine o kadar dikkat çekilmemiştir. Örneğin, başkalarını incitmekten sebepsiz yere korkma. Kişinin kendi dini hakkında uygun olmayan düşüncelere sahip olması. Cinsellikle ilgili elde olmadan, tiksindirici fikirlere sahip olunması veya sevdikleriyle ilgili değişmez güvenceler aramaları. Bunların hepsi, OKB’yle ilişkili belirtiler olabilir.
Tek Yumurta İkiz Çalışmaları
Tek yumurta ikizlerinde yapılan araştırmalar OKB’nin temelinde genetik etkenlerin rol oynadığını gösteriyor. Bazı raporlar OKB’nin stres ve travma kökenli olduğunu bazı çalışmalar ise enfeksiyon sonrası rahatsızlığın çıktığını gösteriyor. OKB’nin tam olarak tedavisi mümkün değil ancak terapi, bazen ilaç tedavisi ve bazı antidepresanlar tedavi amaçlı kullanılıyor. Herhangi bir tedavi uygulanmazsa rahatsızlık onlarca yıl sürüyor. OKB dünya nüfusunun 2.3%’ünü hayatlarının bir noktasında etkileniyor.
Olivia, “OKB, medya tarafından düzen ve temizlik konusunda hastalıklı olmakla ilişkilendirilerek gösterilmektedir. Ancak düzen hastalıklı olmayıp da, farklı türde obsesyonu olan kişilerin yaşadıklarının da OKB olduğu göz ardı edilmektedir. OKB belirtilerinin ne kadar geniş bir aralığa sahip olduğuyla ilgili farkındalık yaratmak şart. Ve bu insanlara, bu hastalığın tedavisinin olduğunu söylememiz gerekiyor” diye ekliyor.
OKB’nin Belirti ve Semptomları Nelerdir?
OKB’li kişilerde obsesyonlar, kompulsiyonlar veya her ikisi birden bulunabilir. Takıntılar, tekrarlanan, istenmeyen, istenmeyen ve çoğu insanı endişelendiren düşünceler, dürtüler veya zihinsel görüntülerdir. Yaygın takıntılar şunları içerir:
- Mikrop veya kirlenme korkusu
- Bir şeyi unutma, yanlış yere koyma veya kaybetme korkusu
- Kişinin davranışı üzerindeki kontrolünü kaybetme korkusu
- Başkalarına veya kendine karşı saldırgan düşünceler
- Seks, din veya zarar içeren istenmeyen, yasak veya tabu düşünceler
- Her şeyin simetrik veya mükemmel bir düzende olmasını arzulamak
Kompulsiyonlar, genellikle bir takıntıya tepki olarak, kişinin yapma dürtüsü duyduğu tekrarlayan davranışlardır. Yaygın kompulsiyonlar şunları içerir:
- Aşırı temizlik veya el yıkama
- Öğeleri belirli ve kesin bir şekilde sipariş etmek veya düzenlemek
- Kapının kilitli olması veya fırının kapalı olması gibi şeyleri tekrar tekrar kontrol etmek
- Kompulsif sayma
- Sessizce dua etmek veya kelimeleri tekrarlamak
Tekrarlanan her düşünce takıntı değildir ve her ritüel ya da alışkanlık da kompulsiyon değildir. Ancak OKB’si olan kişiler genel olarak:
- Aşırı olduklarını bilseler bile obsesyonlarını veya kompulsiyonlarını kontrol edemezler.
- Günde 1 saatten fazla zamanınızı obsesyon veya kompulsiyonlarına ayırın.
- Kompulsiyonlarından zevk almayın, ancak kaygılarından geçici bir rahatlama hissedebilirsiniz.
- Bu düşünce veya davranışlar nedeniyle günlük yaşamda önemli sorunlar yaşarsınız.
OKB’si olan bazı kişilerde tekrarlayan hareketler veya sesler içeren bir tik bozukluğu da vardır. Motor tikler, göz kırpma ve diğer göz hareketleri, yüz buruşturma, omuz silkme ve baş veya omuz sallama gibi ani, kısa, tekrarlayan hareketlerdir. Vokal tikler, tekrarlayan boğaz temizleme, koklama veya homurdanma sesleri gibi şeyleri içerir. OKB’si olan kişilerin aynı zamanda duygudurum bozukluğu veya anksiyete bozukluğu tanısı alması da yaygındır.
OKB belirtileri herhangi bir zamanda başlayabilir ancak genellikle geç çocukluk ve genç yetişkinlik döneminde başlar. OKB’li kişilerin çoğuna genç yetişkin teşhisi konulur. Obsesif kompulsif bozukluk belirtileri yavaş yavaş başlayabilir ve bir süreliğine kaybolabilir veya zaman geçtikçe kötüleşebilir. Stres zamanlarında semptomlar sıklıkla kötüleşir. Kişinin takıntıları ve kompulsiyonları da zamanla değişebilir. OKB’si olan kişiler semptomlarını tetikleyen durumlardan kaçınabilir veya başa çıkmak için uyuşturucu veya alkol kullanabilir. OKB’si olan birçok yetişkin, kompulsif davranışlarının anlamsız olduğunun farkındadır. Ancak çocuklar davranışlarının sıra dışı olduğunun farkına varamayabilir ve çoğu zaman belirli kompulsif ritüelleri yerine getirmezlerse korkunç bir şey olacağından korkabilirler. Ebeveynler veya öğretmenler genellikle çocuklarda OKB semptomlarını tanır. Sizde veya çocuğunuzda OKB olabileceğini düşünüyorsanız bir sağlık uzmanıyla görüşün. Tedavi edilmezse OKB semptomları şiddetli hale gelebilir ve günlük yaşamı etkileyebilir.
OKB Nasıl Teşhis Edilir?
OKB için herhangi bir test yoktur. Bir sağlık uzmanı size belirtilerinizi, tıbbi ve zihinsel sağlık geçmişinizi sorduktan sonra tanıyı koyar. Sağlayıcılar, OKB’yi teşhis etmek için Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı, 5. Baskı (DSM-V)’de açıklanan kriterleri kullanır.
Kriterler şunları içerir:
- Obsesyonlara, kompulsiyonlara veya her ikisine birden sahip olmak.
- Obsesyon veya kompulsiyonlar çok zaman alır (günde bir saatten fazla).
- Obsesyonlar veya kompulsiyonlar sıkıntıya neden olur veya sosyal aktivitelere, iş sorumluluklarına veya diğer yaşam olaylarına katılımınızı etkiler.
- Semptomlara maddeler, alkol, ilaçlar veya başka bir tıbbi durum neden olmaz.
- Semptomlar yaygın anksiyete bozukluğu, yeme bozukluğu veya beden imajı bozukluğu gibi farklı bir ruh sağlığı durumuyla açıklanmıyor.
OKB’yi önleyebilir miyim?
OKB’yi önleyemezsiniz. Ancak erken teşhis ve tedavi semptomlarını ve yaşamınız üzerindeki etkilerini azaltmaya yardımcı olabilir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk İçin Risk Faktörleri Nelerdir?
OKB’nin kesin nedenleri bilinmemekle birlikte, çeşitli risk faktörleri bu bozukluğun gelişme olasılığını artırmaktadır.
Genetik: Çalışmalar, OKB’li birinci derece akrabaya (ebeveyn veya kardeş) sahip olmanın, bu bozukluğu geliştirme şansının artmasıyla ilişkili olduğunu göstermiştir. Bilim insanları kesin olarak OKB’ye yol açan herhangi bir gen veya gen kümesini tespit edemedi ancak genetik ile OKB arasındaki bağlantıyı araştıran çalışmalar devam ediyor.
Biyoloji: Beyin görüntüleme çalışmaları, OKB’si olan kişilerin beynin frontal korteks ve subkortikal yapılarında, yani beynin davranış ve duygusal tepkileri kontrol etme yeteneğini etkileyen alanlarında sıklıkla farklılıklar olduğunu göstermiştir. Araştırmacılar ayrıca çeşitli beyin bölgelerinin, beyin ağlarının ve biyolojik süreçlerin obsesif düşüncelerde, kompülsif davranışlarda ve bunlarla ilişkili korku ve kaygıda anahtar rol oynadığını bulmuşlardır. OKB semptomları ile beynin bölümleri arasındaki bağlantıyı daha iyi anlamak için araştırmalar devam etmektedir. Bu bilgi, araştırmacıların belirli beyin bölgelerini hedef alan tedavileri geliştirmelerine ve uyarlamalarına yardımcı olabilir.
Mizaç: Bazı araştırmalar, çocukken daha çekingen davranışlar sergileyen, olumsuz duygular yaşayan ve kaygı ve depresyon belirtileri gösteren kişilerin OKB geliştirme olasılığının daha yüksek olduğunu bulmuştur.
Çocukluk çağı travması: Bazı çalışmalar çocukluk çağı travması ile obsesif kompulsif belirtiler arasında bir ilişki olduğunu bildirmiştir. Bu ilişkiyi anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Nasıl Tedavi Edilir?
OKB genel olarak, tıbbi ilaç ve Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) veya her ikisi birden uygulanarak tedavi edilmektedir. BDT’de kişiye, bozucu obsesyonlarla nasıl baş edileceği öğretilir. Bu kısa süren düşüncelere önem vermeyerek, davranışlarını kontrol altına almayı öğretirler. BDT’de kullanılan bir tekniğe göre, obsesif kompulsif bozukluk yaşayan birey korkulu bir duruma uzun süre maruz bırakılır. Ardından o durumda ortaya çıkan kaygısı yok olana dek, kasıtlı olarak kompulsiyonların (tekrarlayan ritüeller) önüne geçilir. Bu tür bir terapi sayesinde birey, korkularına alışmaya başlar ve yavaştan onlara karşı duyarsızlaşır.
Diğer birçok kaygı bozukluklarında olduğu gibi, kişi için OKB belirtilerini belirlemek, kabullenmek, onunla baş etmek ve tedavi etmek zorlayıcı olabilir. Biz bir kuruluş olarak, bilgiyi yaymak, obsesyonlar (kuruntular) hakkında rahatça konuşmak konusunda üzerimize düşeni yapabiliriz. Hatta bunların da ötesinde gündelik hayatta kolayca sarf edilen cümlelerin, aslında bir başkasının gerçek yaşam savaşını basite indirgemekten öteye gitmediğini bile anlatabiliriz.
Uygun tedavi alan OKB hastalarında genellikle yaşam kalitesinde artış ve işlevsellikte iyileşme görülür. Tedavi, bireyin okulda ve işte çalışabilme, ilişkiler geliştirme ve bundan keyif alma ve boş zaman aktivitelerini takip etme yeteneğini geliştirebilir.
Bilişsel davranışçı terapi
Etkili tedavilerden biri, maruz kalma ve tepki önleme (ERP) olarak bilinen bir tür bilişsel-davranışçı terapidir (CBT). Tedavi seansları sırasında hastalar korkulan durumlarla ya da takıntılarına odaklanan görüntülerle karşı karşıya kalırlar. Sadece hafif veya orta dereceli semptomlara yol açanlarla başlamak standart olmasına rağmen, başlangıçta tedavi genellikle kaygının artmasına neden olur. Hastalara olağan kompulsif davranışlarını (tepki önleme olarak bilinir) yapmaktan kaçınmaları talimatı verilir. Hastalar, korkunç bir şey olmadan korkulan bir durumda kalarak, korku dolu düşüncelerinin sadece düşünce olduğunu öğrenirler. İnsanlar ritüel davranışlara güvenmeden düşünceleriyle baş edebileceklerini öğrenirler ve kaygıları zamanla azalır. Kanıta dayalı yönergeleri kullanarak, terapistler ve hastalar genellikle düşük kaygı durumlarından daha yüksek kaygı durumlarına doğru kademeli olarak ilerleyen bir maruz kalma planı geliştirmek için işbirliği yapar. Maruziyetler hem tedavi seanslarında hem de evde gerçekleştirilir. OKB’si olan bazı kişiler, başlangıçta uyandırdığı kaygı nedeniyle BDT’ye katılmayı kabul etmeyebilir, ancak bu, birçok OKB tipini tedavi etmek için mevcut en güçlü araçtır.
İlaç tedavisi
Tipik olarak depresyonu tedavi etmek için kullanılan, seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) olarak bilinen bir ilaç sınıfı, OKB tedavisinde de etkili olabilir. OKB’yi tedavi etmek için kullanılan SSRI dozajı genellikle depresyon tedavisinde kullanılandan daha yüksektir. Bir SSRI ilacına yanıt vermeyen hastalar bazen diğerine yanıt verir. Maksimum faydanın tamamen görünür hale gelmesi genellikle altı ila on iki hafta veya daha uzun sürer. Hafif ila orta şiddette OKB semptomları olan hastalar, hastanın tercihine, hastanın bilişsel yeteneklerine ve içgörü düzeyine, ilişkili psikiyatrik durumların varlığına veya yokluğuna ve tedavinin bulunabilirliğine bağlı olarak genellikle BDT veya ilaç tedavisi ile tedavi edilir. OKB’nin en iyi tedavisi, özellikle OKB belirtileri şiddetliyse, BDT ve SSRI’ların birleşimidir.
Beyin cerrahisi tedavisi
Daha yeni bazı çalışmalar, cerrahi bir prosedür olan gama ventral kapsülotominin, tipik tedavilere yanıt vermeyen ve çok zarar görmüş hastalar için çok etkili olabileceğini, ancak tarihsel önyargılar ve invazivliği nedeniyle yeterince kullanılmadığını göstermektedir. Beyne implante edilen bir cihazı içeren derin beyin stimülasyonu, etkinliğini destekleyecek verilere sahiptir ve kapsülotomide yapıldığı gibi beyin dokusunu kalıcı olarak tahrip etmez. Ancak yine de oldukça invaziv ve yönetimi karmaşıktır ve bu tedaviyi sunmak için eğitilmiş ve DBS hastalarının ihtiyaç duyduğu uzun vadeli desteği sağlayabilecek hizmet sağlayıcılar ve hastane sistemleri sınırlıdır.
Hazırlayan: Sultan Kaya
www.sinirbilim.org/obsesif-kompulsif-bozukluk/
Kaynaklar
https://www.nimh.nih.gov/health/topics/obsessive-compulsive-disorder-ocd/index.shtml
https://medlineplus.gov/obsessivecompulsivedisorder.html
https://www.webmd.com/anxiety-panic/understanding-obsessive-compulsive-disorder-symptoms#1
