Pareidolia kişinin rastgele bir görüntü veya desende önemli bir şeyi gördüğü veya duyduğu bir beyin fenomenidir. Pareidolia, insanların, ızgara peynirdeki Meryem Ana veya aydaki adam görüntüsü gibi cansız nesnelerde yüz görmesine neden olan şeydir. Kelime, Yunanca hatalı, yanlış bir şey anlamına gelen para kelimesinden ve görüntü, form veya şekil anlamına gelen eidōlon isminden türetilmiştir. Pareidolia, rastgele verilerdeki kalıpları görmek için kullanılan daha genel bir terim olan bir apofeni türüdür.
İnsanlar sıklıkla cansız nesnelerde insan yüzleri veya formları gördüklerini bildirmektedir. Örneğin, pek çok kişi Torino Kefeni’nin, çarmıha gerilmeyle tutarlı bir travma geçirmiş gibi görünen, bazıları İsa olduğuna inanılan bir adamın resmini taşıdığını düşünüyor. İrlanda’nın Rathkaele kentindeki St. Mary’s’i ziyaret edenlerden bazıları, kilisenin dışındaki bir ağaç kütüğünün Meryem Ana’nın siluetini taşıdığını söylüyor. Brezilya’nın Rio de Janeiro kentinin dışındaki devasa bir kaya olan Pedra da Gávea’nın hasar görmesi, birçok kişinin insan yüzü olarak yorumladığı bir izlenim yarattı. Ve pek çok kişi, 1976 yılında Viking 1 misyonu tarafından çekilen görüntülerin, Mars’ta eski bir uygarlığın kalıntıları olabilecek bir yüzü gösterdiğini düşünüyordu.
Ancak pareidolia sadece insan yüzlerinde ya da yüzlerinde olmuyor. Örneğin Mart 2023’te bazı insanlar Mars’taki bir yüzey özelliğinde bir oyuncak ayı gördüklerini söyledi. Mars gezgini Perseverance tarafından çekilen başka bir görüntüde amatörler, Kızıl Gezegendeki rastgele kayalarda bir köpekbalığı yüzgeci ve bir yengeç pençesi gördüklerini düşündüler.
Pareidolia aynı zamanda işitsel bir fenomen de olabilir. Eylül 1969’da komplo teorisyenleri, bazı Beatles kayıtlarının Paul McCartney’nin sözde ölümüne dair ipuçları içerdiğini iddia etti. Pek çok kişi, “Strawberry Fields Forever” şarkısı tersten çalındığında “Paul öldü” sözlerini duydu; bu süreç arka maskeleme olarak biliniyordu.
İnsanlar nesnelerde İsa’nın yüzünü görmeye özellikle yatkın görünüyorlar. Örneğin, 1977’de New Mexico’lu bir kadın, İsa Mesih’i unlu bir tortilla üzerinde buldu. Miami’li Diane Duyser, 2004 yılında eBay’de İsa’nın resmini taşıdığını söylediği 10 yıllık ızgara peynirli sandviçi 28.000 dolara sattı. Toledo, Ohio’dan Donna Lee de hazırlamakta olduğu bir pieroginin üzerinde İsa’nın resmini gördü. Diğer dini figürler de sahneye çıkıyor. Rahibe Teresa’ya benzeyen tarçınlı çörek ilk kez Tenn, Belmont’taki Bongo Java Café’de keşfedildi ve 2007’nin Noel günü çalınana kadar yaklaşık 10 yıl boyunca sergilendi.
Pareidolia Neden Olur?
Bu fenomenin nedenine ilişkin çeşitli teoriler vardır. Psychological Science dergisinde 2020 yılında yapılan bir araştırma, insanların kalabalık bir görsel sahneden yüzleri hızlı bir şekilde seçmek için beyin adaptasyonları geliştirdiklerini öne sürüyor. Sonuç olarak yüz pareidolisi, bu hızlı görsel işleme sisteminde “yanlış pozitif” olarak ortaya çıkar.
İlginç bir şekilde, insan beyni yalnızca ızgara peynir veya rastgele taş yığınları gibi şeylere yüz özellikleri atfetmekle kalmıyor, aynı zamanda bu görüntülerdeki duyguları da görüyor. Bu nesneler hem insan yüzlerine benziyor hem de insanlara ait olan kişilik duygusu ya da toplumsal anlam taşıyabiliyorlar. Örneğin, bir evin pencereleri sizi izleyen iki göz gibi hissedilebilir ve bir kırmızı biber mutlu olabilir. Yüzüne bakın” diye yazdı yazarlar çalışmada.
PNAS dergisinde 2022 yılında yapılan bir araştırma, genel olarak insanların cansız nesnelerde kadın yüzlerinden ziyade erkek yüzlerini görme olasılığının daha yüksek olduğunu ortaya çıkardı. Yaşayan en yakın akrabalarımız olan şempanzeler de nesnelerde yüze benzer bazı özellikler görüyorlar, ancak bu bizim kadar iyi değil. Bu, diğer hayvanlarla karşılaştırıldığında bu tür sosyal bilgilerin insanlar için ne kadar önemli olduğunu vurguluyor.
Pareidolia ayrıca otizm spektrum bozukluğu (ASD) veya Parkinson gibi spesifik beyin bozukluklarına dair de fikir verebilir. OSB’li çocuklar yüz pareidolisini tanımlamakta daha fazla zorluk yaşarken, Parkinson ve Lewy Cisimcikli demans hastaları daha fazla pareidolia yaşayabilir. PLoS One dergisinde 2022 yılında yapılan bir araştırmaya göre, pareidolia yaşayan kişilerin paranormal deneyimler yaşama olasılıkları daha yüksek olabilir veya duyu dışı algıya sahip olduklarını söyleyebilirler.
Rorschach mürekkep lekesi testi, insanlara belirsiz mürekkep lekelerinde ne gördüklerini soran “yönlendirilmiş pareidolia” örneğidir. Başlangıçta insan algısının temel süreçlerine ulaşmanın bir yolu olarak tasarlandılar, ancak o zamandan beri hukuki ve psikiyatrik ortamlarda kişiliği ve zihinsel durumu değerlendirmek için kullanıldılar. Ancak 2021’de yapılan bir çalışmaya göre, pek çok kişi Rorschach testlerini bilinçaltına veya kişilik bozukluklarına açılan bir pencere olarak kullanmayı sahte bilim olarak değerlendiriyor ve Rorschach testlerinin Avrupa yasal işlemlerinde kullanılacak kanıt standartlarını karşılamadığını öne sürüyor.
Hazırlayan: Çağlayan Taybaş
Kaynak: https://www.livescience.com/25448-pareidolia.html
www.sinirbilim.org/pareidolia-nedir/
