Independent Türkçe, koronavirüs aşılarının geliştirildiği ilk aşamadan bugüne patent tartışmalarının nasıl evrildiğini aktarırken, tarafların argümanlarını ve bunların doğruluk payını araştırdı
Kovid-19 nedeniyle hayatını kaybedenlerin sayısı 3 milyonu geçerken, salgını bitirmenin tek yolu olarak görülen aşılar, bu kez de patent hakları nedeniyle dünya gündeminde.
Kısa süre önce ABD’de Joe Biden yönetimi, Kovid aşılarında fikri mülkiyet korumasından feragat etme önerisini desteklediğini duyurdu. Bu öneri uzun süredir birçok ülke ve sağlık örgütü tarafından dile getiriliyordu ama Biden’ın desteğiyle birlikte patent hakları, dünyadaki en hararetli tartışmalardan biri haline geldi.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Hindistan ve Güney Afrika başta olmak üzere birçok ülke ve bilim insanı, aşıdaki eşitsizliğin üstesinden patentleri kaldırarak gelebileceklerine inanıyor. Almanya ve Alman biyoteknoloji firması BioNTech’in başını çektiği diğer liderler ve uzmanlar ise bu önerinin işe yaramayacağı görüşünde.
Tartışma sürerken ülkeler, konuyu Dünya Ticaret Örgütü’nde (DTÖ) ele almaya hazırlanıyor.
Biz de bu nedenle patent tartışmalarını ve aşının dağıtımındaki büyük eşitsizliği irdeledik. Koronavirüs aşılarının geliştirildiği ilk aşamadan bugüne patent tartışmalarının nasıl evrildiğini aktarırken, dünya genelindeki aşı uygulamalarının durumunu araştırdık. Bununla birlikte patentlerin askıya alınması önerisine sıcak bakan ve bakmayan tarafların argümanlarını ele alırken, bunların doğruluk payına da ışık tutmaya çalıştık ve “Patentler aşı adaletsizliğine çare olur mu?” sorusuna cevap aradık.
Salgının başında patent tartışması: Bill Gates, Oxford’u özel şirketle ortaklığa nasıl ikna etti?
Nisan 2020’de Oxford Üniversitesi, aşının mevcut dağıtım sisteminin değişmesini isteyenleri sevindirecek bir haber vermişti. Üniversite, Kovid-19’u önleyecek ya da tedavi edecek ilaçları düşük maliyetli veya ücretsiz olarak sağlamayı hedeflediğini, bu nedenle Oxford aşısını üretmek isteyen üreticilere ücretsiz vereceğini duyurmuştu.
Pandemi giderek şiddetleniyordu ve birçok kişi aşı büyük ilaç firmalarının tekeline bırakılırsa pandemiden kurtulmanın zorlaşacağını düşünüyordu. Üstelik dünyanın gözü umut vaat eden ilk aşılardan biri olan Oxford aşısındaydı. Bu nedenle aşının açık lisanslı olacağı duyurusu sevinç yaratmıştı.
Ancak bundan birkaç hafta sonra Oxford, Bill ve Melinda Gates Vakfı’nın teşvikiyle rotayı tersine çevirdi. İlaç firması AtraZeneca’yla sözleşme imzaladı. Bu sözleşme aşı için düşük fiyat vaat etmiyordu ve haklarını da ilaç firmasına veriyordu.
Avustralya Adil Ticaret ve Yatırım Ağı‘nın aktardığına göre Bill Gates’in vakfı Oxford’un bu kararında etkili olmuştu. Zira aşı geliştirmek isteyen bağımsız araştırma projelerini finanse eden CEPI’nın temel fon sağlayıcısı Gates çiftiydi. CEPI de Oxford Üniversitesi’nin aşı projelerine 384 milyon dolarlık finansman sağlıyordu.
Bunun ardından Bill ve Melinda Gates Vakfı, düşük ve orta gelirli ülkelerin Kovid aşısını uygun fiyata satın alabilmesi için milyonlarca dolarlık yatırımlar yapacağını açıkladı.
İşte bu durum, Gateslerin Kovid aşısını önce ilaç tekellerine teslim ettiği, sonra da fiyatının düşürülmesi için kampanyalar yaptığı yorumlarına yol açıyor.
Zira Oxford-AstraZeneca aşısı Uganda’ya doz başına 7 dolara satılırken, Güney Afrika da aşıya 5,25 dolar veriyor. AB ise yalnızca 2,16 dolar ödüyor.
Yine de şunu belirtmek gerek: AstraZeneca gibi bazı şirketler, aşıların birden fazla yerde üretilebilmesi için lisanslarını paylaşmayı sonradan kabul etti. Moderna da Ekim 2020’de patent haklarını kullanmayacağına dair söz verdi.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), AstraZeneca’nın aşı üretimi için Hindistan’daki Serum Enstitüsü’yle, Johnson & Johnson’ın da Güney Afrika’daki Aspen Pharma ve Hindistan’daki Biologic E’yle anlaşmasını “olumlu adımlar” diye niteliyor. Ancak örgüte göre bu adımlar, dünya genelinde aşı eşitliği sağlamak için yeterli değil.
Gates Vakfı dümen kırdı: Patentlerin kaldırılmasını gerçekten destekliyor mu?
Kısa süre önce Sky News, Bill Gates’e aşıların formülünün yoksul ülkelerle paylaşılmasını destekleyip desteklemediğini sormuştu. Gates’in cevabı “Hayır” oldu.. Milyarder, aşı üretiminin önündeki engelin fikri mülkiyet olmadığını söylemişti:
İlaç düzenleyicilerinin onayını alacak ve güvenli, sihirli aşılar üretecek boşta fabrika yok.
Gates, bu açıklamaların ardından bazı eleştirmenler tarafından “aşı faşisti” ilan edilirken vakfı da son patent tartışmalarında geri adım attı.
Joe Biden’ın patentin geçici bir süreliğine kaldırılmasını desteklediğini açıklamasının ardından dümen kıran vakıf, kendilerinin de patentsizleşmeyi desteklediğini duyurdu. tamamı için kaynağa bknz
