Zatürre (pnömoni) akciğerleri olumsuz etkileyen bir solunum sistemi enfeksiyonudur. Çoğunlukla bakteri, virüs ve daha nadiren mantarlar nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Bunlar içerisinde en sık gözlenen nedenlerden biri pnömokoktur. Dünya Sağlık Örgütü, 2009 yılından bu yana hastalığa dikkat çekmek, hastalıktan korunmak, tedavinin hastalar tarafından düzenli alınmasını sağlamak ve aşılamaya dikkat çekmek için 12 Kasım tarihini dünya zatürre günü olarak belirlemiş olup bu vesile ile konu hakkında farkındalık oluşturmaya çalışmaktadır.
Toplumda risk grubu 5 yaş altı çocuklar ve 65 yaş üzeri erişkinler olup; bu yaş gruplarında pnömoniye bağlı ölümler olabilmektedir. Dünyada yaşlı nüfus oranı hızla artmaktadır. Yaşlı nüfusta bağışıklık sistemini olumsuz etkileyen kalp, kronik obstrüktif akciğer hastalığı, diabet gibi hastalıklar direnci azaltarak pnömoni gelişme sıklığını arttırmaktadır. Pnömoni; aşılama, dengeli ve yeterli beslenme, temizlik ve hijyen kurallarına dikkat edilmesi ile önlenebilen bir hastalıktır. Hastalık ortaya çıktığında uzun süreli bir tedavi ve sonrasında uzun bir iyileşme dönemine ihtiyaç olmaktadır. Bu nedenle hastalıktan birinci derece korunmada aşılama en önemli yöntemdir. Aşılama ile pnömoni görülme sıklığının ve ölüm oranlarının azaltılabilmesi mümkündür. Ülkemizde çocuklara ve yaşlılara rutin aşılama programında pnömokok ve grip aşısı olmaları önerilmektedir.
Pnömokok aşısı; zatürre yanında menenjit, sepsis gibi ciddi hastalıklardan ve sinüzit-kulak enfeksiyonlarından korunmaya da yardımcı olur. Pnömokok için dünya genelinde uygulanan iki tip aşı mevcuttur. Bunlar sırası ile pnomokokkal polisakkarid-konjuge aşılar ve pnömokokkal polisakkarid aşılardır. Dünya sağlık örgütü tüm çocukların aşılanmasını önermektedir. 5 yaş altı çocuklar (özellikle 2 yaş altı) invaziv pnömokokkal hastalıklar (pnömoni menenjit ve sepsis) açısından ciddi risk grubundadır. Bu grubun rutin aşılanmasının aşılanmamış toplumda invaziv pnömokokkal hastalık görülme sıklığının azalmasını sağladığı çok sayıda randomize çalışmada gösterilmiştir.
Ülkemizde bebeklik döneminde de uygulanabilen 13 valanlı Konjuge Pnömokok Aşısı (KPA 13) ve 2 yaş üzerinde uygulanabilen 23 valanlı Polisakkarit Pnömokok Aşısı (PPA 23) olmak üzere iki tür pnömokok aşısı bulunmaktadır. Ülkemizde doğan her çocuğa, KPA13 aşısı “Çocukluk Çağı Aşılama Programı” dahilinde KPA13 aşısı Ulusal Aşılama Programına göre 2., 4. ve 12. ayın sonunda ücretsiz uygulanmaktadır. KPA aşısı diğer aşılarla aynı anda uygulanabilir. Beş yaşın üzerine sağlıklı bireylere pnömokok aşısı yapılmamaktadır ancak yayılımcı pnömokok enfeksiyonu için risk grubunda olanlara 5 yaşın üzerinde de pnömokok aşıları yapılabilir.
Erişkinler için 23 adet parsiyel saflaştırılmış kapsüler polisakkarid içeren aşılar (PPA23) ve 13 valan, pnomokokkal konjuge aşılar (KPA13) mevcuttur. Bu aşılar 65 yaş ve üstü için rutin olarak önerilmektedir. 65 yaş altı içinse immun supresif hastalar, kronik akciğer hastaları, sigara kullanıcıları, menenjit riski taşıyanlar (Beyin omurilik sıvısı kaçağı olanlar, kohlear implant kullananlar), dalağı olmayanlar, HIV taşıyıcıları riskli olgular olarak tanımlanmış olup aşılama önerilmektedir.
İnfluenza (grip) aşısı ise her yıl ekim kasım aylarında grip sezonu boyunca önerilmektedir. Bu ayları kaçıranlar ise mart sonuna kadar aşılanabilirler. Hamileler risk açısından öncelikli gruptadır. Aşılama ile hastaneye yatış ve ölüm oranı bu grup için azalmaktadır.
İnfluenza komplikasyonları asçısından diğer riskli gruplar ise sırası ile sağlık çalışanları, astım, diyabet, metabolik hastalıklar, kalp hastaları, kronik karaciğer hastaları, böbrek hastaları, nörolojik, hematolojik hastalar, yüksek riskli hastalara bakım verenler ve ev halkı, 6 ay- 59 ay arası çocuklar, 65 yaş üstü erişkinler, İmmunitesi baskılanmış olanlar, kanser hastaları, HIV/AIDS hastaları, morbid obezite, bakımevinde kalanlar ve çalışanlarıdır.
Uzman Dr. Gülden Uzer Ekin
Referanslar
1.Upto date 2023 Pneumococcal vaccination in adults Musher D, Rodrigez-Barrasa MC.
2.Upto date 2023 Pneumococcal vaccination in children Tuomanen elain I Yıldırım.
3.T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Aşı Takvimi 2020_Asi_Takvimi.pdf (saglik.gov.tr)
4.Türkiye solunum araştırmaları derneği TUSAD web sayfası https://solunum.org.tr/
5.Upto date 2023 Seasonal influenza vaccination in adults. Hibberd PL, hirsh MS.
