Sinir Hasarları Akson Rejenerasyonu ile Tedavi Edilebilir mi?

Beyinden çıkan tüm sinir bağlantıları tıpkı bir şehrin elektrik hatları gibi birbirine bağlı olarak bütün vücudumuzu, doku ve organlarımızı dolaşarak sinir hücreleri ile -kablolar gibi- bağlanmıştır. Sinir hücrelerimiz, dolayısıyla vücudumuzun içinden gelecek ve vücudumuza dışarıdan gelecek herhangi bir uyarıya karşı vücudumuzu alarma geçirmek üzere bir istihbarat ağı gibi işlev görmektedir. Bunu sağlayan şey ise, sinir hücrelerimizin akson adı verilen uçlarından diğer nöronlar ile yaptıkları tekil bağlantılardır.

Ne var ki, herhangi bir tek nöronun zarar görmesi nedeni ile bu iletişim ağının bir noktadan zarar görmesi kuvvetle muhtemeldir ve bir bağlantının kopması durumunda restore edilmesi neredeyse imkansızdır. Yani nöron hasarları kalıcı biz özelliğe sahiptir. Her yıl binlerce insan, omurilik hasarları nedeniyle duyu kaybı, motor fonksiyon kayıplarına maruz kalmaktadır. Sinirlerin hasar görmesi ve tamamen ölmesi dolayısıyla oluşabilecek bu sıkıntılar yaşam boyu bireyin hayatını zora sokmakta ve kimi kondisyonlarda ölümüne neden olabilmektedir.

Şimdi, Temple University Lewis Katz School of Medicine’dan araştırmacılar bu hasarlardan sonra işlev geri kazanımının mümkün olabileceğini gösterdi. Lin28 olarak bilinen hücre büyümesinin düzenlenmesi ve kontrolünde etkili olan molekül ile Molecular Therapy’de yayımlanan makalede hasarlı nöronların fonksiyonlarını kazanmasını sağlanabileceği ortaya çıkarıldı.

Temple araştırmacıları, Lin28 molekülünün normal seviyelerin üstünde sentezlendiğinde aksonların yeniden büyümesini sağlayabildiğini optik sinir hasarı ve omurilik sakatlığı olan farelerde yaptıkları deneylerle başarı ile ispatladı.  ROBO ve SLIT adı verilen genlerin bilinen aktivitelerinin yanı sıra, akson rejenerasyonu (yeniden büyüme)  için Lin28 molekülünün de temel bir regülatör olarak görev yaptığı ve de merkezi sinir sistemi bozukluklarında terapötik anlamda etkili olabileceği de gösterildi.

Lin28 molekülünün akson uçlarının hasar sonrası yeniden büyümesinde etkisinin ne oranda ve nasıl ortaya çıkıyor olduğunu araştırmak için araştırmacılar bazı dokularında Lin28 ekspresyonunu artırılmış kobay fareler yarattı. Tamamen büyüdüklerinde -bunun nedeni ise nöron büyümesinin ve olgunlaşmasının tamamen durmuş olduğundan emin olmaktı- bu hayvanlar omurilik hasarı olanlar ve retinayı beyine ulaştıran optik sinir hasarı olanlar olarak iki gruba ayrıldı. Buna karşılık Lin28 ekspresyonu normal seviyede olan genetik müdahaleye maruz kalmamış ancak aynı hasarları taşıyan iki ayrı fare grubu daha ayrıldı. Bu normal (wildtype) hayvanlara da hasar sonrası Lin28 geni vektör olarak verilerek, molekülün direkt etkisi gözlemlenmeye çalışıldı.

Tüm deney gruplarından Lin28 molekülü artırılmış olanlarda akson rejenerasyonunun arttığı açıkça görülürken en yüksek etkinin normal farelerden hasar sonrası Lin28 viral vektörü enjekte edilen grupta gözlemlendiği rapor edildi. Bu gruplardan omurilik hasarı olanlarda aksonların hasarlı olduğu kısımdan üç milimetreden daha fazla büyüme gösterdiği ve optik sinir hasarı olanlarda da aksonların bağlantılarının olduğu yere kadar sinirin orijinal yolu boyunca büyüdüğü not edildi.

Lin28 tretmanı sonrasında yapılan değerlendirmelerde, koordinasyon ve hissetme noktalarında önemli miktarda gelişmeler olduğu görüldü. Aynı zamanda gözlemlenen akson büyümelerinin klinik olarak ciddi bir önem arz ettiği belirtildi. Öyle ki şu anda bahsedilen iki tip hasar içinde etkili ve bilinen bir rejeneratif bir tedavi bulunmuyor. Bu nedenle etkili ve güvenli bir yöntem, molekül veya tedavinin keşfedilmesi büyük bir aciliyet arz ediyor.

Moleküler etkisinin ortaya çıkması ve hedef dokuya ulaştırılması için de insanlarda etkili olabilecek bir Lin28 vektörü taşıyıcısı geliştirmek gerekecek. Hasarlı nöron gruplarına sistematik olarak enjekte edilebilecek ve istenilen şekilde akson büyümesinin sağlayabilecek biçimde büyüme sinyallerinin oluşabilmesi için şu anda önümüzdeki tek engel bu. Klinik çalışmalarının başlamasının öncesinde Lin28’i etkili olacağı hasarlı dokuya ulaştırmaya çalışacak olan araştırmacılar, akabinde insanlarda etkililiğini denemeye koyulacak. Yakın bir gelecekte çözümsüz sandığımız bu hasarların giderilmesi kuvvetle muhtemel olacaktır.