- Yıllara Göre Sağlık Harcamaları
Ülkelerin, sağlık hizmetleri için harcama yapması gerektiği konusunda hemen hemen herkes hemfikirdir. Ancak bu konuda sorulan ve sürekli olarak tartışmalara konu olan temel sorulardan birisi, “bu harcama düzeyinin ne olması gerektiği” ile ilgilidir.
Sağlık harcamalarının temel belirleyicileri arasında hem yapısal hem de durumsal/dönemsel faktörler yer alabilmektedir.
Türkiye’de 2002-2018 dönemi gerçekleşen toplam sağlık harcamaları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
| Tablo 1. Sağlık Harcamaları, (2002-2018), (Milyon TL/USD). | ||||
| Yıllar | Tutar TL | 2018 yılı rakamlarıyla, TL | Milyon (USD) | Milyon SGP (USD) |
| 2002 | 18.774 | 85.402 | 12.347 | 31.753 |
| 2003 | 24.279 | 88.162 | 16.277 | 32.927 |
| 2005 | 35.359 | 109.291 | 26.236 | 42.367 |
| 2010 | 61.678 | 125.542 | 41.067 | 67.013 |
| 2011 | 68.607 | 131.159 | 40.919 | 71.009 |
| 2012 | 74.189 | 130.248 | 41.173 | 72.744 |
| 2013 | 84.390 | 137.830 | 44.317 | 78.848 |
| 2014 | 94.750 | 142.161 | 43.325 | 85.785 |
| 2015 | 104.568 | 145.715 | 38.537 | 89.978 |
| 2016 | 119.756 | 154.841 | 39.608 | 95.830 |
| 2017 | 140.647 | 163.619 | 38.555 | 102.366 |
| 2018 | 165.568 | 165.568 | 34.397 | 102.719 |
| 2002-2018 Artış (%) | 782 | 94 | 179 | 223 |
Kaynak: TÜİK
2002-2018 yılları arası sağlık harcamaları nominal olarak %782 reel (enflasyon etkisinden arındırılmış) olarak ise %94 artmıştır (Tablo.1, Grafik.1).
Grafik 1. Sağlık Harcamaları, (2002-2018), (Milyon TL).
Kaynak: TÜİK
- Yıllara Göre Sağlık Harcamalarının GSYH ile Karşılaştırması
Türkiye ve OECD Ülkelerinde 2002-2018 dönemi gerçekleşen sağlık harcamalarının GSYH içindeki payı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
| Tablo 2. Sağlık Harcamalarının GSYH İçindeki Payı, (Milyon TL, %), (2002-2018). | ||||
| Yıllar | Sağlık Harcamaları | GSYH | Sağlık Harcamalarının GSYH İçindeki Payı (%) | OECD Ülkeleri Sağlık Harcamalarının GSYH İçindeki Payı (%) |
| 2002 | 18.774 | 359.359 | 5,2 | 8,3 |
| 2003 | 24.279 | 468.015 | 5,2 | 8,5 |
| 2005 | 35.359 | 673.703 | 5,2 | 8,7 |
| 2010 | 61.678 | 1.160.014 | 5,3 | 9,4 |
| 2011 | 68.607 | 1.394.477 | 4,9 | 9,3 |
| 2012 | 74.189 | 1.569.672 | 4,7 | 9,2 |
| 2013 | 84.390 | 1.809.713 | 4,7 | 9,0 |
| 2014 | 94.750 | 2.044.466 | 4,6 | 8,8 |
| 2015 | 104.568 | 2.338.647 | 4,5 | 8,8 |
| 2016 | 119.756 | 2.608.526 | 4,6 | 8,9 |
| 2017 | 140.647 | 3.110.650 | 4,5 | 8,8 |
| 2018 | 165.568 | 3.724.388 | 4,4 | 8,8 |
Kaynak: TÜİK, OECD Health Data 2018
Türkiye’de 2002 yılından itibaren sağlık hizmetlerinde sağlanan gelişmelere rağmen sağlık harcamalarının GSYH içindeki payında düşme görülmektedir (%4,4). OECD 2018 yılı ortalaması olan %8,8’e kıyasla oldukça düşük olan Türkiye’nin GSYH (%4,4) değerlendirilirken yaşlı/çocuk nüfus oranı ve sağlık personel sayısı gibi faktörler göz önüne alınmalıdır (Tablo 2).
Grafik 2. Sağlık Harcamalarının GSYH İçindeki Payı, (Milyon TL, %), (2002-2018).
Kaynak: TÜİK
2002 ile 2018 yılları karşılaştırıldığında Türkiye’de sağlık harcamalarının GSYH oranı %5,2’den %4,4’e düşmüştür. 2002-2018 yıllarındaki sağlık hizmetlerinde sağlanan önemli gelişmelere rağmen sağlık harcamalarının GSYH içindeki payı düşmüş olması sağlık hizmetlerinin finansal yönetimi açısından önemli bir başarıdır (Tablo 2, Grafik 2).
- Yıllara Göre Kamu ve Özel Sağlık Harcamalarının GSYH ile Karşılaştırması
| Tablo 3. Kamu ve Özel Sağlık Harcamalarının GSYH İçindeki Payı, (2002-2018), (%). | |||
| Yıllar | Kamu Sağlık Harcamalarının GSYH İçindeki Payı | Özel Sağlık Harcamalarının GSYH İçindeki Payı | Toplam Sağlık Harcaması |
| 2002 | 3,7 | 1,5 | 5,2 |
| 2003 | 3,7 | 1,5 | 5,2 |
| 2005 | 3,6 | 1,7 | 5,2 |
| 2010 | 4,2 | 1,1 | 5,3 |
| 2011 | 3,9 | 1,0 | 4,9 |
| 2012 | 3,7 | 1,0 | 4,7 |
| 2013 | 3,7 | 1,0 | 4,7 |
| 2014 | 3,6 | 1,0 | 4,6 |
| 2015 | 3,5 | 1,0 | 4,5 |
| 2016 | 3,6 | 1,0 | 4,6 |
| 2017 | 3,5 | 1,0 | 4,5 |
| 2018 | 3,4 | 1,0 | 4,4 |
Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak yazar tarafından hesaplanmıştır.
Türkiye’de sağlık sisteminin finansmanında kamunun payı 2002 yılında %70,7 iken 2018 yılında %77,3’e yükselmiştir. Kamu finansmanındaki bu artışın sosyal devlet olgusu içinde hareket eden Türkiye’nin ’de 2002 yılından sonra uygulamaya konulan Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP) önemli payı vardır. Zira, sosyal güvenlik sandıkları birleştirilerek Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) altında toplanarak neredeyse nüfusun tamamının sosyal güvenlik kapsamına alınması sağlanarak sağlık hizmetinden faydalanmasının sağlanmasında ve sağlık hizmet sunucularının Sağlık Bakanlığı çatısı altında toplanması birlikte sağlık hizmet sunumunda kaliteli, erişebilir ve hakkaniyetli hale getirilmesinde kamu finansmanın etkisi büyüktür.
Grafik 3. Kamu ve Özel Sağlık Harcamalarının GSYH İçindeki Payı, (2002-2018), (%).
Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak yazar tarafından hesaplanmıştır.
- Yıllara Göre Kişi Başı Sağlık Harcamaları
Türkiye’de 2002-2018 döneminde yıllara göre kişi başı sağlık harcamaları aşağıdaki gibi gerçekleşmiştir.
Grafik 4. Kişi Başı Sağlık Harcamaları, (2002-2018), (TL).
Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak yazar tarafından hesaplanmıştır
2002-2018 döneminde kişi başı sağlık harcamaları nominal olarak 6,1 kat, reel olarak 0,56 kat artmıştır (Grafik 4).
- Cepten Yapılan Sağlık Harcaması
Türkiye’de herhangi bir sosyal güvenlik kurumu şemsiyesi altında olmayan kişilerin sağlık harcamaları ve bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olduğu halde kişilerin bazı sağlık hizmeti harcamaları karşılanmamaktadır. Bu durumda da yapılan sağlık harcamaları “cepten yapılan sağlık harcaması” olarak nitelendirilmektedir.
Grafik 5. Cepten Yapılan Sağlık Harcamasının Toplam Sağlık Harcaması İçindeki Oranı, (%), (Milyon TL), (2002-2018).
Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak yazar tarafından hesaplanmıştır
Türkiye’de toplam sağlık harcaması içinde cepten yapılan sağlık harcaması yıllar itibarıyla azalış göstermiştir. 2002 yılında %19,8 olan bu oran 2018 yılında %17,3’e gerilemiştir (Grafik 5). Bu durum Türkiye’de kamu finansman etkisinin artması ve sosyal devlet olgusunun pekiştirilmesi olarak değerlendirilmektedir.
- Katastrofik Sağlık Harcaması
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) raporlarına göre; hane halklarının yaptığı sağlık harcaması, hanelerin finansal korumadan yoksun kalarak gıda tüketimi gibi zorunlu ihtiyaçlarından fedakârlık etmelerine, mevduat hesaplarını kullanmalarına, varlıklarını satmalarına veya borçlanmalarına yol açabilir. DSÖ bu tür durumları, “sağlık harcamalarının oluşturduğu finansal katastrofi” olarak nitelendirmektedir. Kısaca katastrofik cepten harcama genellikle “sağlık harcamasının belli bir dönemde toplam hane geliri veya harcamasının belli bir yüzdesini aşması” olarak tanımlanmaktadır.
Katastrofik harcamalar temel olarak yoksulluk, sağlık hizmetinden yararlanamama durumu ve risk değerlendirme mekanizmalarının yoksunluğundan kaynaklanmaktadır.
Grafik 6. Katastrofik Sağlık Harcamaları, (2002-2018), (%), (Türkiye).
Kaynak: TÜİK
Türkiye’de 2003 yılında başlatılan Türkiye Sağlıkta dönüşüm Programı ile izlenen vatandaş odaklı sağlık politikaları ile katastrofik sağlık harcamaları önemli ölçüde azalmıştır (Grafik 6).
Mehmet ATASEVER
(http://www.mehmetatasever.org/ )
Sağlık Yöneticisi, Akademisyen, ([email protected] )
Atatürk Üniversitesi İşletme fakültesini bitirdi, Pazarlama yüksek lisansı yaptı ve Muhasebe-finans doktora dersleri aldı. 2006- 2015 yılları arasında Sağlık Bakanlığında Strateji Geliştirme Başkanlığı görevini yürüten Atasever, Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık tesislerinde finansal yönetim sisteminin kurulması, Global bütçe uygulaması, aile hekimliği sistemi, hava ambulans sistemi, kamu sağlık harcamalarının belirlemesi ve izlenmesi, Sağlık Bakanlığı teşkilat yasasının yenilenmesi, Kamu Hastane Birliklerinin kurulması gibi Türkiye sağlık sistemi açısından oldukça önemli projelerde yer aldı. Nisan 2016-Nisan 2020 tarihlerinde Kamu İhale Kurumu Üyesi olarak görev yapan Atasever; Türkiye Yüksek İhtisas Üniversitesi Sağlık Yönetimi bölümünde de dersler vermektedir. Sağlık sektörü ile ilgili yayımlanmış birçok kaynak kitap, ulusal ve uluslararası makale, analiz ve araştırmaları bulunmaktadır.
