Halk arasında uykuda nefes tıkanıklığı olarak bilinen uyku apne sendromu, üst solunum yolunun tıkanması veya daralması sonucu gerçekleşir. Dilin, bademciğin vb. boğazda bulunan organların uykuda kasların gevşemesi sonucu belli aralıklar ile tıkanması/daralması, beynin nefes alıp vermekten sorumlu olan medulla oblangatanın (soğanilik) nefes alıp verme emri vermemesi sonucu ve en az 10 saniye sürmesi şartı ile uyku apne sendromu gerçekleşir.
Uyku apnesinin 3 türü vardır. Bunlar;
1- Tıkayıcı apne (obstrüktif)
2- Merkezi apne (santral)
3- Karma apne (mix)
1- Tıkayıcı Apne
Tıkayıcı uyku apne sendromu (OSAS) üst solunum yolunda bulunan dil, bademcik gibi organların solunum yolunu tıkaması sonucu görülür. 10 saniye süren bu tıkanma sonucunda kişide çoğunlukla yüksek sesli bir horlama ve uyarılma, kısmi uyanma gözlenmektedir. Uyarılmadan sonra hastada uyku durumu kaldığı yerden devam etmektedir. Tıkayıcı uyku apnesi sendromuna benzer yapıda işleyen ama sebebi üst solunum yolunun tıkanmasından ziyade daralması olan hipopneleri de bu başlık altında inceleyebiliriz.
OSAS’ın en kolay tanı konulma yolu polisomnografidir (uyku testi). Polisomnografi testinde hastaya gerekli kayıt elektrotları takılarak uykusu bir gece boyunca alanında tecrübeli tekniker tarafından izlenmektedir. Bir nefes durmasına tıkayıcı demek için hastanın uyku durumu (uyuyor olması), nefes durmasının en az 10 saniye sürmesi, kanındaki oksijen seviyesinde en az %4’lük bir düşme olması gerekir. Ayrıca kayıt elektrotları arasında yer alan göğüs ve karın sensörlerinde zorlanma belirtisi görülmesi gerekmektedir. Tıkayıcı apne ile birlikte hastanın nefes alıp vermeye başladığı yerde yüksek sesli bir horlama, kısmi uyanma ve hastada nefes durması sonucu oluşan rahatsızlık sebebi ile hareketlenme de gözlemlenebilmektedir.
Tıkayıcı uyku apnesi sendromuna benzer yapıda işleyen ama sebebi olarak üst solunum yolunun tıkanmasından ziyade daralması olan hipopneleri de bu başlık altında inceleyebiliriz.
2- Merkezi Apne
Beynin solunum ile ilişkili olan medulla oblangatanın solunum emri vermemesi sonucu oluşur. Tıkayıcı apnede görülen en az 10 saniye sürmesi ve hastanın kanındaki oksijen seviyesinde %4’lük düşüş beklemek uyku apnesinin bu türü için de geçerlidir. Uyanma ve horlama bu hastalarda da görülmektedir.
Merkezi apneyi tıkayıcı türden ayıran en büyük fark ise uyku testine giren hastanın göğüs ve karnına bağlanan kemerler ile alınan veriden nefes tıkanıklığı gerçekleşen zamanda bu kemerlerin düz veya düze yakın bir çizgi çizmesi gerekmektedir. Karşımıza, hasta gündelik yaşamında normal nefes tutuyormuşçasına bir görüntü çıkacaktır.
3- Karma Apne
Tıkayıcı apne ve merkezi apnenin bir arada gerçekleşmesi sonucu oluşan uyku apne sendromudur. Diğer uyku apneleri gibi uyku testinde hastada en az 10 saniye sürmesi ve kanındaki oksijen seviyesinde %4’lük bir düşüş beklenmektedir. Diğer uyku apnelerinden ayırt edilme yolu ise hastaya bağlanan göğüs ve karına yerleştirilen sensörler aracılığı ile olur. Sensörler tıkanıklığın belli bir kısmında merkezi apne gibi düz çizerken geri kalan kısmında tıkayıcıdaki gibi zorlanmalar gösterir.
Uyku Apne Sendromu Nasıl Tedavi Edilir?
En çok tercih edilen ve uyku apnesinin 3 çeşidinde de işe yarayan tedavi yöntemlerinden biri PAP cihazı kullanımıdır. PAP cihazı 3 moda ayrılmaktadır, bunlar;
- C-PAP
- B-PAP
- A-PAP (Oto – PAP; Oto B-PAP, Oto C-PAP)
PAP cihazının hangi modunu hangi seviyede kullanması uyku apnesi tanılı olan hastaya ikinci bir gece çekimi yapılması gereklidir. Bu çekimde de hastaya tanı çekimi olan polisomnografideki gibi gerekli olan bütün kayıt elektrotları takılır. Ek olarak PAP cihazı ağız-burun, burun veya tam yüz maskesi kullanılarak hastaya takılır. Cihazın durumundan daha önemli olan şey ise hastaya uygun maske seçimi yapmaktadır. Maske hastanın yüzüne tam oturmalı, hastayı rahatsız etmemeli ve kaçak yapmamalıdır.
C-PAP cihazı belirlenen (4 ila 12 cmH2O) basıncı hastaya pozitif olarak uygulayan bir cihazdır. Örnek vermek gerekirse hastaya tekniker ve doktor tarafından belirlenen basınç 7 cmH2O ise cihaz açıldığından itibaren kapanana kadar hastaya 7 cmH2O basınçlı hava üfleyecektir. Eğer hastaya gereğinden fazla bir basınç verildiyse hastada merkezi apneler görülebilir (Hastaya gerekli olan basınç 6 cmH2o ise tekniker basıncı 12 cmH2o verirse). Tekniker merkezi apneleri fark edip basıncı düşürmelidir.
Oto PAP Cihazları Nasıl Çalışır?
Oto C-PAP cihazının çalışma prensibi ise C-PAP cihazına benzerdir. Oto C-PAP cihazı doktor ve tekniker yardımı ile belirlenen 2 basınç arasında (Örneğin 4-8 cmH2O) pozitif basınçlı hava vererek değişmesidir. Yani hastanın bulunduğu uyku evresi veya yatış pozisyonu gibi durumlarda uyku apnesi artış/azalış gösteriyorsa bu tip cihaza başvurulabilir. Oto C-PAP cihazı hastanın soluk alıp vermesine göre belirlenen 2 basınç arasında basınç değişikliği yapan bir cihazdır.
B-PAP cihazları ise piyasadaki en fazla özelliğe sahip cihazlardır. C-PAP cihazlarının aksına B-PAP cihazları başka modlara ayrılmaktadır (B-PAP T, B-PAP ST, Oto B-PAP). B-PAP cihazının çalışma mantığı ise soluk alma (inspiryum) için farklı bir basınç soluk verme (ekspiryum) için farklı bir pozitif basınçlı hava uygulamasıdır. B-PAP cihazları KOAH, akciğer kanseri ve bu tür hastalıkları olan OSAS hastalık tanısı olan kişilere kullanmaktadır. Hastanın dışarıya verdiği havayı baskılamamak için soluk verme zamanında düşük basınçlı hava verilmektedir. Bu sayede akciğerler çok zorlanmadan nefes verme işlemi gerçekleştirilir. Hastada eğer tıkanıklık fark edilirse soluk alma basıncı yükseltilir, hastanın kanındaki oksijen seviyesinde belirsiz bir düşme var ise veya %90’ın altında seyir ediyor ise soluk verme basıncı yükseltilir. B-PAP cihazlarının başlangıç basınçları soluk alma için 8, soluk verme için 4 cmH2O’dur. Nefes alma ve verme arasındaki basınç farkı duruma göre değişmektedir ama en az 4 olarak tutulmaktadır. B-PAP kullanacak hastaya çoğunlukla 4-5 basınç inspiryum ve ekspiryum farkı olan cihazlar kullandırılır. Ekspiryum eğer inspiryumdan çok fazla düşük olursa (örneğin 10 (inspiryum) – 4 (Ekspiryum)) hasta da apne görülmesi devam edecektir bazı durumlarda C-PAP cihazında olduğu gibi merkezi apne de görülebilmektedir. Hastada eğer tıkanıklık fark edilirse soluk verme basıncı yükseltir, hastanın kanındaki oksijen seviyesinde belirsiz bir düşme var ise veya %90’ın altında seyir ediyor ise soluk verme basıncı yükseltilir. B-PAP cihazlarının başlangıç basınçları 8 (inspiryum)- 4 (ekspiryum) cmH2O’dur.
Uyku apnesi tedavilerinde PAP cihazlarının yanı sıra ağız içi araçlar ve cerrahi müdahale kullanmaktadır. Ağız içi araçlarda çoğunluklu mendibulayı (alt çene kemiği) öne iten veya dili önde tutan araçlar tercih edilir. Cerrahi müdahalede ise orofarenks, dil ve burun ameliyatları yapılmaktadır.
Hazırlayan: Uğur Güven
www.sinirbilim.org/uyku-apne-sendromu/
