W- Kadın ve Doğum Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ulun Uluğ ile üreme endokrinolojisi ve tüp bebek tedavileri üzerine görüşlerini almaya devam ediyoruz.
İnfertilite tedavisinde genetik testlerin yeri nedir?
U.U.-Genetik nedenler ile gebe kalamama başvuran çiftlerin %5’nde izlenmektedir. Genetik sorunu olan çiftlerde farklı yöntemler kullanarak gebelik elde edebilmekteyiz. Örneğin preimplantasyon genetik taramayı embriyolar üzerinde kullanarak. Ayrıca genetik olarak pıhtılaşma thrombofili olan hastalarda da gebe kalma şansını artırmak veya gebelik kaybını azaltmak için tedavi sırasında da önlemler almamız gerekmektedir.
W- Tüp bebek tedavisinde hangi genetik testler yol göstermektedir?
U.U.- Çiftlerden alınan karyotip analizi faydalı olabilmekte, çünkü toplumumuzda sitogenetik olarak yaklaşık %2 problem saptanabilmektedir. Ayrıca azoospermi sorunu olan erkeklerde Klinefelter sendromu ve Y kromozomu mikrodelesyonları izlenebilir. Erken menapoz sorunu olan kadınlarda da mozaik Turner veya Fragil X gibi genetik hastalıklar olabilmektedir. Özellikle tekrarlayan tüp bebek başarısızlıklarında altta yatabilecek genetik problem araştırılmalıdır.
W- Genetik tarama testlerin kullanımının önemi ne zamandır sürece dâhil olmuştur?
U.U.-Kişisel olarak çok uzun süredir genetik testlerini hastalarımdan gerektiği zamanlar istemekteyim.
W-Ülkemizde bu alanda sonuç almak için yeterlilik nasıldır?
U.U.- Genetik bilimi ülkemizde oldukça ileri seviyededir. Artık teknolojik olarak yeterli ekipmanda mevcuttur.
W-‘Embriyoların Genetik Haritası’ Nedir?
U.U.- PGT yönteminde embriyo biyopsisi yapılmaktadır. Yumurta döllendikten sonra, fertilizasyonun 2. veya 3. günü özel bir mikroskop altında embriyoyu oluşturan bazı hücreler çıkartılır ve bu hücreler üzerinde floresan in situ hibridizasyon dediğimiz (FISH) yöntemi uygulanarak kromozomların haritası çıkartılır. İnsanlarda 23 çift kromozom bulunmaktadır ve şu anki konvansiyonel yöntemlerle en fazla 10 adeti kontrol edilebilmektedir. Son yıllarda henüz pratik uygulanımda çok yaygın olmamakla beraber CGH denilen bir yöntem ile tüm kromozom haritası bile çıkartılabilmektedir. Hangi yöntem kullanılacak olursa olsun, test sonuçlarının çok kısa bir süre içersinde çıkması gerekir ki büyümekte olan embriyoları zaman kaybetmeden transfer edebilelim.
W-Sağlıklı Embriyo Seçme Yöntemi
UU.- PGT uygulama konusunda hastaları en fazla zora koşan bir diğer problem ise tedavinin maliyetli olmasıdır. Ayrıca hastaların en sık sorduğu sorulardan biri de biyopsi sırasında embriyoya zarar verilme olasılığıdır ki, işlemi uygulayan embriyologun tecrübesine göre bu oran %1’in altındadır. Unutmamak gerekir ki PGT tüp bebek tedavisinde başarıyı artırmaktan çok, sağlıklı embriyo seçimine yol açan bir yöntemdir. Sağlıklı olduğu düşünülen bir embriyonun transferi tedavinin başarısını garanti etmemektedir PGT önerdiğimiz 3 grup hasta vardır tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı olan olgular, eşlerden herhangi birinde kromozomal yapı bozukluğu olan olgular, tek gen rahatsızlığı olan çiftlerdir. Dikkat edecek olursanız PGT çocuk sahibi olmakta zorluk çekmeyen ancak sağlıksız bebek doğuracak çiftler için de umut ışığı olmaktadır. Bu sayede devamlı bakım gerektirecek ve hayat kalitesini düşürecek genetik geçişli birçok hastalık da önlenmiş olmaktadır. PGT diğer bir faydası da tekrarlayan düşüklerin azaltılması.
Yapılan araştırmalar göstermiştir ki düşüklerin yarısından fazlasında ceninlerde kromozomal bozukluğun olduğudur. PGT yöntemiyle kromozomları kontrol edilmiş embriyoların transfer edilmesi düşük riskini azaltmaktadır.
W- Tüp bebek tedavisinde yapay zeka kullanılmakta mıdır?
U.U.-Tüp bebek tedavilerinde yavaş yavaş AI kullanılmaya başlandı. Hastaya uygulanacak ovülasyon protokolünden embriyo seçimine kadar AI yararlı olabilmektedir
W- En zor tüp bebek tedavisi vakaları hangi grupladır?
U.U.-Yumurta rezervi azalmış olgular en zor olgulardır.
W- Çikolata kistinin hamileliğe etkisi nedir?
İnfertiliye sebep olabilir mi?
U.U.- Endometriozis sorununda, kadının adet döngüsü içerisinde oluşan davranışlar, rahim dışında meydana gelir. Rahim dışına yerleşmiş olan odaklar, adet döngüsünde rahimde sergiledikleri davranışı olduğu gibi sergilemeye devam eder. Bu nedenden dolayı da, kanama ve dökülme işlemi olduğu gibi devam eder. Bu alanda meydana gelen kanamalar rahim dışında gerçekleştiğinden dolayı, vücut içerisinden atılamaz ve depolanmaya başlar. Bu dökülme ve kanamaların sınırlandırılabilmesi amacı ile karın içinde iltihabi savunma hücreleri gelişir.
Bu hücreler endometriozis hücrelerine karşı savunma içerisinde olurlar. İyileşme ve düzeltmeyi sağlama amaçlı olan bu hareketlerden dolayı da, ilgili alanda enfeksiyon durumu gelişim gösterir. Bu durum zaman içinde ilerledikçe, etrafında bulunan dokuları da kendine doğru çeker. Bu nedenden dolayı da bu bölge içerisinde yapışıklıklar oluşmaya başlar. Bu davranışlar her adet döneminde yeniden tekrarlanır. Ancak bu durum Endometriozis ve kısırlık, genellikle beraber incelenen bir konudur. İlk evrede, yani hafif ve orta şiddette olan çikolata kistlerinin kısırlığa sebebiyet verip vermeyeceği ile alakalı olarak, şuan için yeterli araştırma ve görüş birliği bulunmamaktadır. Ancak ileri evre çikolata kistlerinin kadınları hamile kalma konusunda zorladığı da bilinmektedir.
Çikolata kistleri ve kısırlık arasındaki ilişki mutlak suret ile birbiri ile ilişkilidir denemez. Ancak kısırlık tanısı konan kadınların neredeyse %40’ında çikolata kisti olduğu tespit edilmiştir. Gerçekleştirilen bu çalışma ve araştırmalar sonucunda, çikolata kistinin kısırlığı tetikleyebileceğini de ortaya koymuştur.
Kısırlık dışında herhangi bir sebepten dolayı uygulanan laparoskopide endometriozis tespit edilme oranı, yaklaşık %1 ile %5 arasındadır. Ancak, kısırlık sebebi ile uygulanan laparoskopide bu oran yaklaşık olarak %20 ile %48 oranında görülmektedir.
W- Yumurtalıkların yaşlandığını nasıl anlaşılır?
U.U.- Maalesef yumurtalık yaşlanmasını kadınların anlaması mümkün değildir. Yumurtalık yaşlanması ne adet düzensizliği ne de menopoz şikayetlerine yol açar. Bunu ancak jinekolojik muayene ve yanında yapılacak hormon testleri ile anlamak mümkündür. Günümüze değin yapılan çalışmalarda yumurtalık yaşlanmasını önceden tespit edebilecek kesin yöntem bulunamamıştır. Yumurtalıkların ultrasondaki görüntüleri infertilite uzmanını şüphelendirir. Ayrıca adet dönemindeyken yapılan FSH ve eströjen ölçümleri yumurtalık yaşlanması hakkında bilgi verir.
Son yıllarda AMH testi de kesin olmamakla beraber yumurtalıkların yaşlanması hakkında bilgi verebilir.
W- Tedaviye kamunun katkısı nasıldır?
U.U.-Belirli kriterleri taşıyan çiftler rapor çıkartarak tüp bebek tedavilerini SGK anlaşmalı özel tüp bebek merkezlerinde indirimli yapabilmektedir.
W- Mali yük aileler için sıkıntı oluşturmakta mıdır?
U.U.-Tüp bebek tedavilerinde belki de sınırlama koyan basamak bu olmaktadır. Tedavilerde kullanılan ilaçlar ve laboratuvar malzemelerinin hemen hemen hepsi yurt dışından gelmektedir. Tedavi süresince emek veren insan iş yükü de fazla olunca doğal olarak tedaviler pahalı olmaktadır. Ancak ülkemizde uygulanan tüp bebek tedavisinin maliyetinin gelişmiş ülkelere göre en az 4 kat daha ucuz olduğunu da belirtmem gerekir.
W- Tüp bebek tedavisinde yardımcı yöntemler var mıdır?
U.U.- Tüp bebek tedavisinde başarı şansını artırmaya yönelik uygulamalar mevcuttur ancak bunların pratik hayatta gebelik oranları üzerine olan pozitif etkileri tartışmalıdır. Henüz kanıta dayalı tıp açısından kanıtlanmış ilave bir yöntem yoktur. Ancak tedaviye genele değil hastaya özgün yapıldığı zaman ve kişisel varyasyonlarımızın da olduğunu kabul edersek yardımcı tedavilerin başarısı da hastadan hastaya fark gösterebilir.
W- Tedavide fitoterapi ve benzeri destek uygulamalarının yeri var mıdır?
U.U.-Fitoterapi özellikle üreme sağlığı açısından popüler bir konu. Hatta bir çok bilimsel çalışma da mevcut. Fakat bu çalışmaların büyük bir kısmı hücresel düzeyde yapılan temel bilimler çalışmaları veya hayvan deneyleri olmaktadır. İnsan çalışmalarında gebelik oranını artıran bilimsel bariz bir kanıt yok, genellikle çelişkili sonuçlar ortaya çıkmaktadır.
W- Ek vitamin vb destek tedavilerinin kanıta dayalı uygulamaları var mıdır?
U.U.-Antioksidanların üzerinde çok durulmakta. Yumurta kalitesi ve sperm kalitesi üzerine olumlu etkileri gösterilmiş ancak randomize kontrollü çalışmalarda henüz bu etki bulunmamıştır
W- Bu alanda olmanızın duygularını paylaşır mısınız?
U.U.-İnsanlara faydalı olabilmek aile hayatlarına katkıda bulunmak inanılmaz bir keyif. Sokakta yürürken, tatildeyken insanların yanınıza yaklaşıp hocam bakın sizin bebeğiniz, çocuğunuz demeleri çok gurur verici. İster istemez bütün bana başvuranların çocuklarının olması şevki ve hırsını veriyor
W- Mesleğinizle ilgili başınızdan geçen ilginç bir anınızı anlatır mısınız?
U.U.-Mesleğim çok ilginç ve özel hassasiyet içeren durumlar içermektedir. Birçok ilginç anım var ancak bunlar hastalarım ve ben arasında. Mutluluk dolu anılar olduğu gibi hüzünlü anılarım da var.
W- Ailenize ve özel zamanlarınıza vakit ayırma konusundaki başarınızı alabilir miyiz?
U.U.-Sadece bana özel değil ama hekimler maalesef genel olarak ailelerine vakit ayırma konusunda sıkıntılı. Bu konuda eşimin ve çocuklarımın bana gösterdikleri sabır için teşekkür ederim
W- Gelecek çalışmalarınızda ve vizyonel hedeflerinizi alabilir miyiz?
U.U.-Devamlı kendini yenileyen bir bilim dalı üzerinde çalışmaktayım. Bilimsel gelişmeleri sürekli takip ettiğim gibi akademik olarak da çalışmalarım devam etmekte. Kendi dalımda bilimsel arenaya daha fazla katkı sağlamayı istiyorum.
W-Kıymetli Hocam değerli görüşlerinizi paylaştığınız için teşekkür eder, kalben başarılar dileriz.
“Tüp Bebek Tedavisi Hamile Kalmasında Sakınca Görülmeyen Tüm Kanser Hastalarına Uygulanabilir”
